Basisinkomen, ook voor asocialen en onaangepasten?

De essentie van het basisinkomen is dat het zonder enig moreel, economisch of maatschappelijk onderscheid wordt toegekend aan iedereen. Iemand die geen zin heeft om ervoor te werken krijgt het dus ook, en dat wekt bij velen de nodige weerzin op.

In de huidige systematiek krijgen veel mensen middelen van bestaan zonder dat ze betaalde arbeid verrichten en zonder dat we ze dat kwalijk nemen. Denk aan kinderen, gedwongen werklozen, ouderen, renteniers en jonge moeders.
Daar hebben we het verder niet over. Maar de uitvreters, de asocialen, die gunnen we het niet!

De onaangepasten

Er zijn altijd mensen geweest (en die zullen er altijd blijven) die kans zien te  profiteren van de vruchten van de aarde en de inspanningen van anderen, zonder zelf actief bij te dragen aan het in stand houden van die maatschappij.
Van  mensen met veel geld (hoe dan ook verkregen) accepteren we dat. Maar van anderen lijken we wederkerigheid te eisen en zijn we bereid zware middelen van controle en  sanctie in te zetten om misstanden te voorkomen. Daarbij moeten de goeden dan zwaar mee lijden met de kwaden!

Dat is nu zo en bij invoering van een basisinkomen wordt onze primaire neiging dat te doen vast niet minder.
Daan krijg je dit soort reacties:
“dan trekt zo’n Tokkie een uitkering en trekt-ie een lange neus naar mij, want ik moet ieder ochtend wel vroeg op naar de Baas.”
Dit is een heel instinctieve en krachtige, emotionele reactie. Zelfs bij aapjes is al bekend dat als je twee aapjes stukjes komkommer geeft voor een opdrachtje, en je gaat ineens één van die aapjes in plaats van komkommer een lekkere druif geven, dan begint het komkommer aapje van woede zijn komkommer door de kooi te smijten. Zie dit filmpje.
Media vinden het prachtig om films te laten zien over zulke aso-profiteurs. Denk aan de reality-TV series over de Tokkies, de berichtgeving over die Roma-familie  Dimitrov, de tv serie de Familie Flodder,  de New Kids, de Amerikaanse film “Precious”,  de Italiaanse film uit 1976 : “Brutti, sporchi e cattivi” . Allemaal veel bekeken beelden die de kijker voorspelbaar  doen schuimbekken van woede dat zulke types zoveel hulp van instanties krijgen zonder wederdienst.
Maar wijken series als Dynasty nu precies af? Ze zijn vermogend, maar ook scharrelaars en deugnieten.
Denk ook aan  Reagan een verhaal nodig had voor zijn harde aanpak, waarbij die ene echte “welfare queen”, Linda Taylor,  een gewetenloze psychopate gebruikt kon worden als  krachtig emotioneel beeld.

En daarbij kent iedereen wel uit zijn eigen netwerk iemand die op geen enkele manier wil of kan bijdragen aan de maatschappij.  Types die met een basisinkomen echt niet nuttig vrijwilligerswerk gaan doen.  Die heus niet zich beschaafd aan een moestuintje, vrienden, hobby of mantelzorg wijden.  Nee, types die met hun basisinkomen al blowend, bankzittend, aso-end, kleine criminaliteit plegend, kinderen blijven krijgen waar ze niet goed voor zorgen.  Eén zo’n persoon is voor de 500 mensen die hem uit de eerste, tweede of zoveelste hand kennen (want zulke mensen gaan over de tong op verjaarsfeestjes!) een uiterst krachtig emotioneel argument tegen het basisinkomen.  Helaas krachtiger dan ieder feitelijk argument.
Een bekend voorbeeld uit de literatuur is Oblomov.

Resultaten van de “onmaatschappelijkheidsbestrijding” uit het recente verleden stemmen maar beperkt hoopvol.  90% daarvan werd opgelost toen de bijbehorende armoede werd opgelost. Tussen de 5 en 10% van de mensen bleef ook daarna hardnekkig “onmaatschappelijk”.
De inschatting dat vrij consequent een vast percentage ( 5 tot 15 %) van de brede populatie sociopatische trekjes heeft of andere persoonlijkheidsstoornissen.
Als ze daarbij ook nog te zwakbegaafd zijn om zichzelf economisch te bedruipen, dan zijn en blijven ze een probleem voor de maatschappij.
Nog een illustratie:: CJIB verdubbelt boetes na aanmaning. De eerste levert nog wel iets op, maar de tweede en derde verdubbeling scheppen vooral schuldenproblematiek. Ergo: moet niet worden aanvaard dat een deel van de bevolking hulp of begeleiding nodig heeft, in elk denkbaar systeem?

Hoe erg is dit? En wat doen we er dan aan?
Geen enkel mens heeft erom gevraagd om op de wereld gezet te worden. Tijdens de jeugd zorgen ouders voor hun kinderen, enkele uitzonderlijke gevallen daargelaten.

Zodra ze volwassen worden moeten ze zelf zien in leven te blijven. Blijkbaar gaat dat niet vanzelf, want om dat overleven te faciliteren zijn er allerlei voorzieningen opgebouwd, zoals onderwijs, huisvesting, sociale zekerheid, zorg e.d. Een klein percentage lukt het niet om mee te komen, om uiteenlopende redenen: gehandicapt, gestoord, verwaarloosd, geen energie, etc. Ook die mensen hebben recht om te leven.
Bij dieren ligt dat anders: de zwaksten redden het niet en die kunnen ook niet worden opgevangen. Aso’s maken deel uit van de zwakste groep. De redenen waarom ze aso zijn geworden zijn uiteenlopend. Als niet-aso hoef je bepaald niet jaloers te zijn. Wees liever blij dat je een interessanter leven hebt. Mocht je met tegenzin naar je werk gaan, zoek dan wat anders, met een basisinkomen gaat je dat trouwens makkelijker lukken.

Het is nuttig de emoties rond deze ergernissen en problemen  onderscheiden en de feiten te duiden.
Het aantal echte uitkeringsfraudeurs bedraagt hooguit een paar procent, zowel in Nederland als in de landen om de buurt. Dat is dus heel weinig. Ieder zinnig persoon die er redelijk naar kijkt zou tekenen voor zo’n foutenmarge.  En het is ook nog maar de vraag of dat percentage helemaal als oneigenlijk gebruik te beschouwen is. Er zijn immers ook veel mensen die wel willen, maar niet kunnen.
En ook is discussie mogelijk over wat nu de oorzaak is en wat het gevolg. Zie deze link  over gewoonten die meer door armoede dan door een asociale grondhouding worden veroorzaakt.
Met circa 2% van de beroepsbevolking is weinig niets aan te vangen, dat is al decennialang bekend. Welk beleid je er ook op loslaat, het helpt helemaal niets. We noemen met een oneerbiedige term ook wel het arbeidsmarktresidu. Een beschaafde samenleving zal ook die groep altijd financieel moeten ondersteunen, onder welk term dan ook!

Een apart punt is het fenomeen “outgroups”. Kampers zijn het bekendste voorbeeld. Mensen die niet zozeer asociaal zijn binnen hun eigen groep of familie, maar wel naar het grotere geheel “dat niets voor ze doet”.   Al is de vraag  of dat trekje niet heel algemeen menselijk is. Puur sociologisch gezien kun je beargumenteren dat criminele kampers niet veel anders zijn dan bankiers. Het zou best kunnen dat de haat en het zich afzetten van zulke groepen minder wordt als hun uitkering niet meer gepaard gaat met bestraffende betutteling.

Ook macro-economisch gezien is het de vraag of we ons zo druk moeten maken om uitkeringsfraude. Deze fraude is meestal zeer beperkt is. In maar weinig gevallen (zoals bij de Bulgaren-fraude, de recente Turken-fraude, bij sommige criminelen) gaat om grote bedragen.

In verhouding tot de fraude die door bedrijven wordt gepleegd is uitkeringsfraude een schijntje. Los daarvan geeft het belastingsysteem aan rijken talloze legale mogelijkheden om belasting te ontwijken en ook dat bedrag is een veelvoud van de uitkeringsfraude. In verhouding wordt er wel erg veel aandacht gegeven aan fraude met uitkeringen.

Uit dit overzicht van enkele jaren geleden blijkt de hoogte van de uitkeringsfraude nog geen € 100 miljoen bedraagt, op een totale fraude in Nederland van ruim € 40 miljard. Dus nog geen kwart procent van de totale fraude!
Opgemerkt kan worden dat een basisinkomen nog veel minder fraude zal opleveren.

Als we eenmaal accepteren dat  een kleine groep niet nuttig kan of wil zijn voor de maatschappij, en dat het verloren energie is om te proberen ze te veranderen, dan snapt iedereen vanzelf dat ook bij die mensen een basisinkomen verreweg de efficiëntste optie is. Als we ons maar over die krachtige gevoelens, die boze verontwaardiging en  jaloezie heen kunnen zetten.
Het basisinkomen heeft als voordeel dat het geen bijkomende bureaucratische kosten met zich meebrengt. En niet ook de goeden laten lijden onder strakke controles met kans op onterechte sancties!
Het is een enorme verspilling van energie om iedereen goedwillend en kwaad willende te gaan controleren en daarmee het leven zuur te maken, om die paar kwaadwillenden en / of  onmachtigen  tegen te houden.

Het zou veel beter zijn daar over heen te stappen en deze beperkte groep voor lief te nemen.

De essentie van het basisinkomen is dat het zonder enig moreel, economisch of maatschappelijk onderscheid wordt toegekend. Iemand die geen zin heeft om ervoor te werken krijgt het dus ook, en dat wekt bij velen inderdaad de nodige weerzin.
De gedachte dat het huidige systeem mensen aanzet tot nuttige arbeid berust overigens op diverse onjuiste veronderstellingen. Van een basisinkomen mag worden verwacht dat per saldo meer mensen aan de slag gaan dan nu het geval is, of een opleiding volgen dan wel een nuttig maatschappelijk doel om zich voor in te zetten.
Wellicht kan de naaste omgeving een beroep op hen doen zich actief te participeren in hun omgeving. Het kan ook zijn dat specifieke programma’s nodig zijn een deel van deze mensen te steunen. Dat is dan niet anders dan in de huidige situatie.
Maar het levert heel veel ongewenste neveneffecten op als dat gebeurt door of namens de overheid via financiële sancties, bijvoorbeeld door hen een uitkering of een basisinkomen te onthouden.

Dus maak het basisinkomen ook voor de onaangepasten en de asocialen niet voorwaardelijk!

Bovendien, ieder mens heeft het recht op luiheid. We kennen ook onder niet -aso’s heel wat vormen van luiheid in onze samenleving: vakanties, sabbaticals, pensioen, baaldagen, langdurige arbeidsongeschiktheid, renteniers e.d.
Met levenslange luiheid hebben veel mensen blijkbaar meer moeite, maar waarom eigenlijk? Waarom zouden moeite hebben met de Oblomov’s onder ons? Hopelijk worden ze er gelukkig van, maar eerlijk gezegd denk ik dat de kans op geluk voor hen niet zo groot is, net als bij Oblomov!

Waarom stoppen we eigenlijk zoveel energie in het aan het werk proberen te zetten van iedereen? En dat ook nog eens via een regelsysteem dat eerder averechts werkt dan effectief is. Een basisinkomen werkt waarschijnlijk juist beter dan  het huidige systeem met al zijn negatieve sancties en bureaucratische hordes.

De arbeidsdwang zou best wel wat afgezwakt mogen worden. Die levert namelijk veel nevenschade op: slechte producten, overbodige diensten, milieuschade, burn-outs, parasitair gedrag (bv. speculanten), crimineel gedrag.
Als je mensen niet dwingt tot arbeid kiezen ze waarschijnlijk voor een nuttiger bijdrage aan de samenleving.

Carlijn van Tijen en Reyer Brons, maart 2018

Het bericht Basisinkomen, ook voor asocialen en onaangepasten? verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.

Geplaatst in basisinkomen, obi.