Na het valse dilemma dat basisinkomen asociaal of onbetaalbaar is, is er nu een trilemma dat stelt dat je niet tegelijk een voor ieder gelijk basisinkomen in kunt voeren, de armoede laten verdwijnen en de Belastdruk acceptabel kunt houden. Moeten we ons daar  bij neer leggen?

Lang werden voorstanders van basisinkomen door tegenstanders om de oren geslagen met de eenvoudige uitspraak dat basisinkomen onbetaalbaar is of asociaal.
Dit eenvoudige dilemma getuigt van kortzichtigheid en/of onwil, zie mijn weerwoord Basisinkomen, asociaal of onbetaalbaar? (december 2017). Met als conclusie:

Dat basisinkomen asociaal of onbetaalbaar is, is een onterechte en gemakzuchtige dooddoener.
Wie er voor open staat, kan nader onderzoek doen, experimenten bedenken of een compromis zoeken voor een haalbaar basisinkomen gecombineerd met belastingvereenvoudiging en behoud van een deel van de sociale zekerheid.

Inmiddels is er een nuancering van dit dilemma tot een trilemma.
Hoewel het word trilemma nog geen bestaand Nederlands woord is, heb ik het in de discussie over basisinkomen al zien gebruiken, o.a. door Ingrid Robeyns, Yve Marx en Alexander de Roo..
Het concept van het trilemma leeft sterk bij wetenschappers van de Universiteit van Bath zoals Luke Martinelli.
Ziehier een omschrijving van het trilemma door Tom Startup in het artikel Who are the winners and losers from a universal basic income? (juni 2017):
In welfare provision governments seem to be stuck with a kind of trilemma:  one can reduce poverty and preserve incentives to work, but only at great expense (Finland); or one can reduce poverty and keep the cost down, but undermine the incentives to work (UK); or one can keep the cost down and preserve incentives to work, but have little impact on poverty (US).  The UBI attempts to dodge this trilemma, but ultimately fails.

Kort gezegd zijn er drie  zaken die een grote rol spelen bij invoering van het basisinkomen; eenvoud, belastingdruk en armoede.
Maximale eenvoud betekent dat alle uitkeringen, toeslagen en belastingvoordelen weg kunnen, de belastingdruk mag niet te hoog worden en de armoede (inclusief de armoedeval) uitgebannen worden.
Het trilemma luidt als volgt: Je kunt twee van de drie zaken tegelijkertijd goed regelen, maar niet drie tegelijk.

Een simpele en op het oog kloppende redenering, maar in zijn simpelheid ook kortzichtig.
De bijbehorende rekensommen blijven dicht bij de patronen van inkomsten en uitgaven die we nu kennen. Het inschatten van gedragseffecten na invoering van basisinkomen is heel lastig. Gaan mensen meer (betaald) werken of juist minder, krijgen kleine bedrijfjes meer kansen, hoe ontwikkelt het zwarte circuit zich, wat is het effect van verminderde stress op volksgezondheid en veiligheid? We weten er onvoldoende van.
Tegenstanders zullen vermeende voordelen niet mee willen tellen, ze zijn immers nog onbewezen. Voorstanders doen dat ook maar niet om gemakkelijke kritiek te ontlopen.
Opvallend is ook dat de tegenstanders eigenlijk alleen maar de belastingdruk op betaalde arbeid leggen. Daarbij miskennen ze andere grondslagen voor belastingheffing, zoals bijvoorbeeld omzet (waaronder BTW) , gebruik van grondstoffen, vermogen, diverse bedrijfsbelastingen, erfenissen en financiële transacties.
Het is bovendien riskant om gezien de toenemende robotisering alle kaarten op het belasten van menselijke arbeid te zetten.

Verder valt de absoluutheid op. Je kunt ook proberen ze zaken voor een groot deel op te lossen en een beperkt aantal zaken wel specifiek te regelen. Als bijvoorbeeld de eenvoud voor 95 % van de mensen is geregeld is er al heel wat bereikt!
Het is pure onwil als je beweert dat daarmee de hele uitvoeringsbureaucratie in stand zou moeten blijven! Die kan gigantisch krimpen!
Ook mis ik elke creativiteit om serieus werk te maken van andere belastinggrondslagen dan betaalde arbeid. Zaken als belasting op financiële transacties kun je niet heel snel met een grote klap regelen, maar een begin maken en dat langzaam laten stijgen is best denkbaar. Zie bijvoorbeeld het idee van Bert Voorneveld.

Een voorbeeld van een compromis vind je in de rekentool van de VBi, in de variant € 650 basisinkomen voor 18 plus, € 300 voor 18 min en een woontoeslag van € 600 per huishouden. Een alleenstaande begint met € 1.250 en een stel met € 1.900. In deze variant kunnen alle andere toeslagen vervallen, maar moet de belastingdruk linksom of rechtsom wel een beetje stijgen als geen andere middelen worden gevonden.
Niet ieder zal dat dit compromis aantrekkelijk vinden, maar het laat zien dat oplossingen denkbaar zijn als we maar willen!

Ook wil ik nog wijzen op de optie om geleidelijk te beginnen. Start met een basisinkomen van € 200 of € 300 per volwassene per maand en compenseer dit in de uitkeringen voor hen die die ontvangen en in de belastingvoordelen voor degenen met inkomsten uit betaalde arbeid of andere bronnen.
Verhoog dan elke twee of drie jaar het bedrag met € 200 en bekijk hoe dit zich ontwikkelt.  Daarmee bouw je de uitvoeringsbureuacratie geleidelijk af zonder dat het meteen veel extra geld kost.
Volgens mij knapt het land er heel snel flink van op!

Kortom,  we moeten ons niet laten tegenhouden door een dilemma noch door een trilemma!

Reyer Brons, 3 augustus 2018

Illustratie: Pixabay

Het bericht Basisinkomen, tegenstanders gaan van dilemma naar trilemma verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.