Bezwaren basisinkomen – 9: Procedures en instituties

We gaan er niet over, het is aan anderen over basisinkomen te beslissen.
Het is een te grote operatie voor ons, we gaan maar 4 jaar mee als regering.
Het kan in elk geval niet in ons land.
Eerst moet nog dit en dat.
Het basisinkomen haalt de aandacht weg bij belangrijkere hervormingen.
Experimenten zijn te kleinschalig om de echte effecten van een basisinkomen te kunnen inschatten.
Als we het ingevoerd hebben en het valt tegen, dan kunnen we er niet meer van af.

In het kader van het project basisinkomen van het NPI werk ik aan een verzameling bezwaren tegen het basisinkomen. Ik heb er circa 50 verzameld en gerubriceerd in 11 thema’s, zie  Bezwaren en weerstanden tegen het basisinkomen en de invoering daarvan.

Iedereen wordt van harte uitgenodigd deze bezwaren aan te vullen, ook de toelichting daarbij en uiteraard de weerlegging of relativering.

Het thema Procedures en instituties is inmiddels voorlopig af. De overige thema’s volgen in een rustig tempo.
Zie hieronder voor de tekst onder dit thema. Voor bijstellingen in de toekomst zie de tekst op de NPI-site.

Korte melding van de bezwaren:

 

Uitwerking

We gaan er niet over, het is aan anderen over basisinkomen te beslissen

Toelichting
We gaan er niet over, het is aan anderen over basisinkomen te beslissen

Weerlegging
Dit bezwaar kan een dooddoener zijn. Wij hebben er geen zin in om er ons mee bezig te houden, laat anderen dat maar doen en er over beslissen.
Het kan ook correcte stellingname zijn. Het ligt bijvoorbeeld niet voor de hand discussie over het basisinkomen te starten bij het Ministerie van Defensie. Hoewel de impact van basisinkomen ook op die organisatie zeker niet onderschat moet worden!
Overigens is basisinkomen een onderwerp met zulke brede implicaties, dat het ook niet volstaat daar één organisatie over te laten besluiten.
Als een instantie uitspreekt er niet over te gaan, kun je meerdere dingen doen:

  • ga naar een instantie die er wel (of in meerdere mate over gaat)
  • bespreek de impact van basisinkomen op het functioneren van die organisatie.
  • ga een discussie aan over de agendering en wie je daarvoor nodig zou hebben.

Voor wat betreft de regering geldt ook dat het inderdaad een zodanig ingrijpende beleidswijziging is, dat je het niet aan een enkele instantie (of departement) moet overlaten. Het is ook niet verstandig om snel al iets definitief te willen beslissen.

Maar je moet ergens een begin kunnen maken. Dat begin zou kunnen worden gemaakt door de gezamenlijke planbureaus (WRR, CPB, SCP, wellicht ook PBL).
Als zij kunnen laten zien wat er allemaal komt kijken bij een basisinkomen wordt vervolgens wel duidelijk welke instanties er allemaal bij betrokken dienen te worden. Het zou mooi zijn als de planbureaus daartoe een plan bijvoegen waarin duidelijk wordt wat van die instanties wordt verwacht en wanneer.

Het is een te grote operatie voor ons, we gaan maar 4 jaar mee als regering

Toelichting
Het is een te grote operatie voor ons, we gaan maar 4 jaar mee als regering

Weerlegging
Ongetwijfeld is invoering van basisinkomen een grote operatie.
Het is een ingrijpende sociale innovatie die op zeer veel facetten van het maatschappelijk leven en het overheidsbeleid raakt. Het is ook de vraag of invoering in één klap mogelijk of wenselijk is (zie ook het bezwaar Een basisinkomen is niet goed gefaseerd in te voeren met betrekking tot hoogte), waarmee de kans groot is dat de operatie meer dan één kabinetsperiode bestrijkt.
Dat betekent dat voorwaarde voor invoering is dat er een flinke meerderheid voor is, zodat de operatie niet meteen na een volgende verkiezing zal worden afgeblazen. De helft plus één is niet genoeg!
Als de wil er is, kan het ook. We zijn ook in staat grote infrastructurele programma’s te maken en uit te voeren (met als duidelijk voorbeeld het deltaplan teven overstromingsgevaar, wat vele decennia nodig had voor de uitvoering) en we kunnen ook zo nu en dan nieuwe straaljagers kopen. Ook sociaal zijn we tot grote innovaties in staat: onze verzorgingsstaat had ook meerdere regeringen nodig, de EU meerdere decennia.
Een goed begin is een regering die de planbureaus aan het werk zet.
Een sociale innovatie lijkt gemakkelijker af te blazen dan een een meer technische operatie, maar dat gaat niet op als er veel maatschappelijk draagvlak voor is.
Dat draagvlak moet dan natuurlijk nog wel even voor elkaar gebracht worden.

Het kan in elk geval niet in ons land

Toelichting
Misschien dat basisinkomen ingevoerd kan worden in heel arme Afrikaanse landen, of in landen met veel grondstoffen, zoals olie. Maar bij ons kan het niet.

Weerlegging
Elk land heeft zijn eigen specifieke omstandigheden, die van invloed kunnen zijn op het al dan niet invoeren van basisinkomen. Sommige van die omstandigheden zijn overigens slechts tijdelijk relevant, zoals olievoorraden in de Arabische landen en Alaska en gasbellen onder Nederland. Ook het relatieve welvaartspeil van een land kan in de loop van de tijden variëren.
Dat soort omstandigheden kan tot gevolg hebben dat de overgang naar een basisinkomen gemakkelijker of sneller kan in het ene land dan in andere landen, maar het relatieve voordeel is betrekkelijk.

Overigens heeft juist ons land een uitgebreide regelgeving m.b.t. ‘werk en inkomen’ en allerlei aanpalende regelgeving die daar direct (bv. belastingstelsel) of indirect (bv. gezondheidszorg) mee te maken heeft. Dat heeft geleid tot een uitermate complex systeem met allerlei ongewenste effecten die de beoogde beleidsdoelen meer dwarsbomen dan vooruithelpen.
Dit systeem is dringend aan een grondige herziening toe. Het basisinkomen is waarschijnlijk de beste manier om dit te realiseren.

Eerst moet nog dit en dat

Toelichting
Eerst moet nog dit en dat

Weerlegging
Prioriteiten stellen is een kwestie van keuzes maken. De vele voordelen die invoering van basisinkomen met zich mee meebrengt, rechtvaardigen om daar hoge prioriteit aan te geven. Alleen kunnen wij geen weging van problemen verzinnen, waardoor andere problemen belangrijker zouden kunnen zijn.
Maar andere meningen daarover bestaan en moeten ook serieus genomen worden.
Los daarvan zijn de mogelijke voordelen van een basisinkomen van dien aard, dat het moeilijk te bedenken is welke andere prioriteiten de voorkeur verdienen.

Het basisinkomen haalt de aandacht weg bij belangrijkere hervormingen

Toelichting
Het basisinkomen haalt de aandacht weg bij belangrijkere hervormingen, en kan als excuus worden gebruikt deze hervormingen niet door te voeren.

Weerlegging
Ook dit is een kwestie van prioriteiten. Basisinkomen kan veel problemen verkleinen, maar niet alle. Als mensen die andere problemen belangrijker vinden, is dat hun goed recht.
Maar dat neemt niet weg dat veel van de problemen die aangepakt kunnen worden met basisinkomen (zoals armoede, ongelijkheid, verschil tussen betaalde en onbetaalde arbeid, positie van flexwerkers en zelfstandigen, overbodige arbeid, complexe stelsels voor belasting en sociale zekerheid) eveneens belangrijk zijn.

Experimenten zijn te kleinschalig om de echte effecten van een basisinkomen te kunnen inschatten.

Toelichting
Experimenten met een basisinkomen kunnen nooit goed haar echte impact simuleren, omdat effecten op prijzen/loon en dergelijke in een kleine pilotomgeving niet zullen optreden. Daarom kunnen we nooit precies weten wat een basisinkomen zal doen, en is het risico van rampspoed te groot om het in te voeren.

Weerlegging
De experimenten die momenteel (2017/2018) door Nederlandse gemeentes worden uitgevoerd, zijn kleinschalig en betreffen eerder regelarme bijstand dan basisinkomen. Conclusie uit deze experimenten hebben inderdaad maar een beperkte reikwijdte.
We zien op dit moment in andere landen grotere experimenten, zoals in Finland, Canada, India en Kenia. Ook daarvan is de betekenis voor Nederland waarschijnlijk beperkt.
Het zou nuttig zijn een aantal goede experimenten te ontwerpen voor de grootste onbekendheden in de te verwachten effecten van het basisinkomen. Maar ook dan geldt dat elk experiment met sociale wetgeving grensproblemen en onvoorziene effecten heeft.
Ook een degelijk opgezet onderzoek met simulaties of dergelijke technieken is zinvol.
Maar er er is ook een andere benadering denkbaar. De afschaffing van de slavernij en de invoering van de AOW is indertijd gebeurd omdat men dat omdat men dat noodzakelijk vond zonder dat er eerst is geëxperimenteerd. Je kunt dus ook kiezen voor een ander sociaal systeem, waarin sociale zekerheid los wordt gemaakt van de arbeidsrelatie.

Als we het ingevoerd hebben en het valt tegen, dan kunnen we er niet meer van af

Toelichting
Het is bijzonder moeilijk om éénmaal ingevoerde regelgeving af te schaffen, ook al zijn er veel evidente nadelen zichtbaar. Degenen die wel profiteren van de regelgeving zullen zich daar vaak (en met succes) tegen verzetten.
Voorbeelden van de problemen: de AOW werd in de jaren vijftig ingevoerd, terwijl we nu discussie hebben over flexibele ingangsdata, latere ingangsdatum, etc. Iets dergelijks deed zich voor met de WAO, die door gebrek aan beheersbaarheid nu al jaren onderwerp van beleidsmaatregelen is.
Velen vrezen voor oncontroleerbare effecten, bijv. aantrekken van migranten, verandering van arbeidsverhoudingen in bedrijven, economische disrupties door verandering van vraag en aanbod.

Weerlegging
Als eis aan een nieuw beleidsvoornemen zou altijd gesteld moet worden dat mitigeren, stoppen en terugdraaien aan de orde komt als de beoogde doelen niet worden worden bereikt of enorme nadelen (al dan niet voorspeld) optreden. Dat is in praktijk lastig – de verwoording van een beleidsvoorstel is vaak een zo ingewikkeld compromis dat de betrokken partijen het niet ook nog eens op kunnen brengen om uitgebreid stil te staan bij de mogelijke negatieve effecten en en consequenties daarvan.
Dit risico kan verkleind worden door gedegen onderzoek onderzoek en een aantal goede experimenten, waaruit kan blijken welke mogelijke knelpunten en risico’s zich kunnen voordoen, op welke manier je die kunt vermijden of verlichten en hoe je waar nodig stappen terug kan zetten.
Los hiervan kan het basisinkomen zodanig worden ingericht dat het in de loop van de tijd kan worden aangepast. Zie bijvoorbeeld wat er sedert de invoering allemaal met de AOW is gebeurd.
Een andere optie is een geleidelijke invoering, waarbij per stap goed nagegaan wordt of er ernstige negatieve effecten optreden.
Die geleidelijk invoering moet dan wel zo vorm gegeven worden dat de nadelen van een nieuw opkomend stelsel naast een oud stelsel in afbouw, niet gaan overheersen zodat een grote chaos ontstaat.

Uitleg

Dit is een onderdeel van een (project om te komen tot een) overzicht van bezwaren en weerstanden tegen het basisinkomen en de invoering daarvan. Zie de hoofdpagina op de NPI-site.

Eerder verschenen op de VBI-site de volgende onderdelen:

 

Reyer Brons, 11-1-2018

Het bericht Bezwaren basisinkomen – 9: Procedures en instituties verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.

Geplaatst in basisinkomen, obi.