Een woonbijdrage per adres naast een individueel basisinkomen maakt de betaalbaarheid van het basisinkomen groter. Maar het is een inbreuk op het kenmerk dat basisinkomen per individu individueel wordt verstrekt.

In discussies over de betaalbaarheid van basisinkomen is een lastig punt of en hoe rekening gehouden moet worden met alleenstaanden versus samenwonenden.
Basisinkomen is in vrijwel alle definities een bedrag per individu, ongeacht de eventuele aanwezigheid van een  partner, terwijl in de huidige sociale zekerheid samenwonenden per individu minder krijgen dan alleenstaanden. Een redelijke verklaring hiervoor is dat samenwonden een aantal kosten kunnen delen, waarvan de woonlasten in ruime zin een grote component vormen.
Of al dan niet sprake is van samenwonen maakt financieel veel uit voor betrokkenen en dat leidt tot stevige controles en sancties door de uitkeringsinstanties. En tot veel misstanden en schrijnende situaties, met de term mantelzorgboete als recent dieptepunt.

Het verdient sterk de voorkeur het basisinkomen per individu uit te keren en voldoende hoog te stellen zodat ook alleenstaanden daarmee uit de voeten kunnen.
Voor zover men de middelen daar niet voor over heeft, kan overwogen worden een concessie te doen door rekening te houden met de verschillen in kosten tussen alleenstaanden en samenwonenden.
Naast de vigerende methode om alleenstaanden een hoger bedrag uit te keren, is er ook de mogelijkheid dat net even iets anders te doen via een woonbijdrage. Per adres wordt dan een bedrag uitgekeerd aan de hoofdbewoner. Eventueel kan de hoofdbewoner aangeven dat dat verdeeld moet worden over een aantal medebewoners, maar dat is een later uit te werken detail.

Er is een belangrijk verschil tussen het alleenstaande zijn als grondslag voor een extra uitkering, of het hoofdbewoner zijn van een adres. Het tweede is een redelijk stabiel en hard gegeven terwijl de grens tussen alleen zijn en samenwonen niet altijd scherp is en snel kan veranderen.
Registratie en controle is dan ook een stuk eenvoudiger, hoewel ook creatieve optimalisatie en fraude niet uitgesloten kan worden. Lastig punt is bijvoorbeeld de kamerverhuur, waar de grens tussen zelfstandig wonen en samenwonen niet altijd scherp zal zijn en dus ook fraude uit kan lokken.

Het idee van een woonbijdrage is bij mijn weten voor het eerst geopperd op 12-7-2013 op Sargasso in een artikel van Harry Buyvoets: Fraudegevoeligheid van een basisinkomen,  toen onder de term woonkostendeel.
De mogelijkheid van een woonbijdrage (onder de naam huishoudbijdrage) is door de Jonge Democraten in 2016 naar voren gebracht in hun plan Moedig Voorwaarts, waarin als basisinkomen € 600 per individu, € 600 per huishouden en € 300 per kind wordt voorgesteld.
In de rekentool van de Vereniging Basisinkomen zit een (betaalbare!) variant met € 650 per individu, € 600 per adres (onder de naam woontoeslag) en € 300 per kind.

Als in de huidige situatie de uitkeringen in een huishouden  in totaal onvoldoende zijn om van rond te komen, kan een beroep gedaan worden op huurtoeslag. Dat kan na invoering van het basisinkomen ook nog steeds als onverhoopt de som van de individuele basisinkomens plus de woonbijdrage te laag is. Verkieslijk is echter de bedragen zo hoog te stellen dat de huurtoeslag kan verdwijnen.
Een woonbijdrage kan desgewenst voor huizenbezitters verrekend worden met het belastingvoordeel via de hypotheekrenteaftrek. Deze kan daarmee worden verlaagd of wellicht vervallen.
Een woonbijdrage wordt in beginsel alleen betaald voor Nederlandse woonadressen. Nagedacht moet worden of dat ook moet gelden voor alle ouderen – op dit moment krijgt een alleenstaande AOW-er die in het buitenland woont ook de alleenstaandentoeslag.

Er zitten twee grote voordelen aan het werken met een woonbijdrage in plaats van een alleenstaandentoeslag:

• Registratie en controle is eenvoudiger, minder kostbaar en zal minder schrijnende situaties opleveren
• De woonbijdrage kan desgewenst zowel de huursubsidie als de hypotheekrenteaftrek geheel of gedeeltelijk vervangen, waarmee het verschil in behandeling tussen huurders en kopers afneemt.
  (Een cynische observatie: op dit moment profiteren huurders meer van de huurtoeslag naarmate ze armer zijn, kopers profiteren juist meer van de hypotheekrenteaftrek naarmate ze rijker zijn!).

Voor alle duidelijkheid – mijn voorkeur is een individueel basisinkomen dat hoog genoeg is om een woonbijdrage overbodig te maken. De inbreuk op het beginsel van een bedrag per individu staat mij niet erg aan.

En ook voor alle duidelijkheid – de hier gepresenteerde woonbijdrage is een grof financieel instrument dat niet primair als bedoeling heeft een ander woonbeleid in Nederland te gaan voeren dan thans het geval is. Dat is ongetwijfeld wenselijk, maar dat combineren met invoeren van basisinkomen is waarschijnlijk niet handig en verstandig. Het kan zijn dat introductie van de term woonbijdrage om basisinkomen betaalbaar te maken, veel verwarring oproept in het toch al mistige huisvestingsbeleid.

Nog een laatste overweging:
Op dit moment geldt voor de meeste uitkeringen dat een alleenstaande 70 % krijgt van een tweepersoonshuishouden. Een driepersoonshuishouden krijgt 130 %.
Budgettair neutrale omzetting zou betekenen een woonbijdrage van 40 % en een individueel bedrag van 30 %.
Dus als de uitkering voor een tweepersoonshuishouden bijvoorbeeld € 1.500 bedraagt, wordt de woonbijdrage € 600 en de bijdrage per persoon  € 450.
Uiteraard kan ook met andere bedragen gerekend worden, het gaat me hier er vooral om te laten zien dat in ons uitkeringsbeleid samenwonen de uitkeringskosten zeer fors drukt.
Het lijkt mij dat handhaven van deze verhouding een aantal mensen zal motiveren om niet samen te gaan wonen en daarmee de krapte op de woningmarkt in stand te houden. Daar valt iets aan te doen door de woonbijdrage wat te verlagen en het individuele deel wat te verhogen. De eerder genoemde voorbeelden (Jonge Democraten en rekentool VBi) tenderen ook die kant uit.
Met als uiteindelijk ideaal natuurlijk het laten vervallen van de woonbijdrage omdat het individuele basisinkomen hoog genoeg is.

Reyer Brons, juli 2018

Illustratie: Pixabay

Het bericht De woonbijdrage als hulpmiddel om de financiering van basisinkomen dichterbij te brengen verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.