Overal zien we experimenten en pilots in de richting van basisinkomen en zaken die je kunt zien als aanzet tot basisinkomen.
Deze keer aandacht voor de op dit moment lopende lokale experimenten in Nederland met versoepelde bijstand.
Zie hier het gehele overzicht van experimenten etc. en  hier de reeds verschenen publicaties.

Participatiewet en experimenten

Een aantal gemeenten in Nederland wilde experimenteren met de bijstand, naar aanleiding van de invoering van de Participatiewet (2015). Het ging soms om een ‘lokaal basisinkomen’, of een door het basisinkomen geïnspireerde sociale zekerheid. Kernbegrippen waren: meer uitgaan van vertrouwen en minder van wantrouwen en straffen, minder bureaucratie, meer autonomie, minder stress, meer mogelijkheden voor bijstandsgerechtigden (om te ondernemen, bij te verdienen, mantelzorg te verlenen, bij te scholen etc.).
Het Rijk heeft uiteindelijk toestemming gegeven voor experimenten waarbij bijstandsgerechtigden (1) meer bij mochten verdienen naast de uitkering (maximaal € 200)
(2) verplichtingen op het gebied van re-integratie komen te vervallen.
In het geval dat een gemeente experimenteert met (2), moeten ze ook experimenteren met
(3) een groep bijstandsgerechtigden intensiever begeleiden dan regulier.
Deelnemenede gemeenten hebben (3) ingevuld door middel van een benadering die intensief is, maar die wel uitgaat van het idee dat deelnemers zelf heel veel invloed hebben in wat ze doen.

Welk land, stad of streek?
Een aantal gemeenten doet mee aan het ‘officiële’ experiment, waarbij (met toestemming van het Rijk) wordt afgeweken van de reguliere wetgeving. Dit zijn Deventer, Groningen, Nijmegen, Tilburg, Utrecht en Wageningen. Enkele andere gemeenten doen een soortgelijk experiment, maar minder vergaand omdat zij binnen de kaders van de reguliere wetgeving moeten blijven (o.a. Amsterdam, Apeldoorn).
In een later stadium zullen voor enkele gemeenten aparte publicaties over het experiment daar volgen op deze website.

De initiatiefnemers en hun doelstelling?
Wie de initiatiefnemers zijn verschilt per gemeente. Het kon zowel gaan om het college van B&W, de gemeenteraad, of maatschappelijke organisaties.

Doelgroep en de omvang van die doelgroep
Mensen met een bijstandsuitkering (aantallen verschillen per gemeente, maar voor deze gemeente samen zijn het er tienduizenden).
Per gemeente kunnen nog aanvullende beperkingen zijn opgelegd wat betreft wie voor deelname in aanmerking komt (bijvoorbeeld: dak- en thuislozen, mensen die pas kort in de bijstand zitten, statushouders zonder inburgering).
In de zes gemeenten betrokken bij het officiële experiment participeren  3.000  à 4.000 mensen.

De periode en de looptijd
De officiële experimenten vinden plaats tussen 1 oktober 2017 en 1 oktober 2019. Sommigen zijn later begonnen dan 1 oktober 2017.

 De hoogte van het basisinkomen, condities voor verstrekking
Het gaat zoals aangegeven niet om een (echt) basisinkomen, maar om een bijstandsuitkering met andere voorwaarden. De hoogte is dus gelijk aan een bijstandsuitkering. De condities verschillen per deelnemende gemeente.

Hoe wordt het gefinancierd?
Financiën komen van de gemeenten zelf, en in een enkel geval van Europese subsidies. Het ministerie van SZW levert een bescheiden bijdrage voor landelijke afstemming en kennisuitwisseling.

Is er een onderzoek gekoppeld en wat is de methode?
Ja, wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan door diverse universiteiten en hogescholen, meestal degene die in de gemeente zelf gevestigd zijn. De methode is experimenteel onderzoek met controlegroep (‘randomized  controlled trial’).

Wat zijn de uitkomsten van de evaluatie?
De experimenten loopt nog, eerste uitkomsten volgen waarschijnlijk eind 2019 / begin 2020.

Wat is verder nog interessant om te noemen?
Voordat de experimenten van start konden gaan, is langdurig overlegd met het Rijk, dat uiteindelijk slechts schoorvoetend een beperkte ruimte voor experimenten heeft toegestaan.

Wat is de relevantie voor ons?
De experimenten en de discussie daarover (ook in andere gemeenten) maken duidelijk dat veel knelpunten in de bestaande  regelingen rond  sociale zekerheid worden ervaren en dat er op lokaal niveau veel bereidheid en veel creativiteit is om daar oplossingen voor te zoeken.
Hoewel de term basisinkomen meestal vermeden wordt, neemt het begrip voor oplossingen in die richting daardoor toe.
Daarentegen is ook duidelijk dat de weerstanden op landelijk niveau groot en hardnekkig zijn.
Het is zaak de uitkomst van de experimenten goed te analyseren, omdat dat op een beperkt aantal punten inzicht kan geven in de gedragseffecten die het gevolg kunnen zijn van invoering van basisinkomen.

Bronnen

• BIEN: The Netherlands: All that’s left is the action. Where do we stand with the experiments? (juni 2017)
• Loek Groot e.a.:  Welfare States’ Social Investment Strategies and the Emergence of Dutch Experiments on a Minimum Income Guarantee (augustus 2018)
• Sargasso: Serie Proef Bijstand (enkele artikelen 2018)
• Website VBi: Experimenten met regelarme bijstand in Nederland/ Nederland staat op de wereldkaart (november 2017)

Reyer Brons, met input van János Betkó, januari 2019
Laatste bewerking januari 2019
Correcties en aanvullingen welkom via ons contactformulier

Het bericht Nederlandse lokale experimenten met verruimde bijstand verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.