Hebben we nieuwe pilots of experimenten nodig om aan te tonen dat een onvoorwaardelijk basisinkomen een goed idee is? Nee, wat we nodig hebben is erkenning en de bereidheid om te delen wat we al weten. Nieuwe pilots maken de weg alleen maar langer.

Een interessante zienswijze op experimenten met varianten op basisinkomen verscheen op de site van BIEN: The problem with basic income pilots.

Volgens auteur Jonathan Brun zijn de meeste experimenten fout omdat de insteek is om de groep armste burgers te helpen, in plaats van bezig te zijn met invoering over de breedte, dus voor alle burgers. Dat de keuze voor een basinkomen-variant, zoals een negatieve inkomstenbelasting, vooral de groep armste burgers uit de armoede helpt doet niets af aan het universele principe dat iedere burger zich altijd zeker moet weten van een onvoorwaardelijk basisinkomen.

Dan nu de vraag: Hebben we eigenlijk nieuwe pilots nodig om aan te tonen dat een onvoorwaardelijk basisinkomen (OBI) een goed idee is? Of is wat we nodig hebben erkenning dat de informatie die we hebben al voldoende is en de bereidheid om daarmee tot actie over te gaan?
In het tijdgewricht van ‘erkenning en bereidheid’ lijken we momenteel niet te leven.

De meeste beslissers over het basisinkomen lijken op dit punt te kijken zonder te zien en te horen zonder te luisteren. Want het hoofdargument voor een OBI pilot (en tegen een brede invoering) lijkt wel te zijn dat we eerst willen zien hoe ‘de burger’ omgaat met een OBI. ‘Hangt straks niet half Nederland met een biertje op de bank?’. Menig stemming-makend filmpje over bijvoorbeeld een gecompliceerde man die niet wil werken klopt deze gedachte op tot een onterecht spookbeeld.

Want hoe het OBI daadwerkelijk uitpakt in Nederland weten we allang omdat bijvoorbeeld de AOW functioneel al als een soort van langlopende OBI pilot toereikend kan worden geanalyseerd.
(Overigens wordt deze ‘pilot’ door een meerderheid in de Tweede Kamer nu al door drie kabinetten steeds verder ingeperkt door de leeftijdsgrens voor de AOW steeds verder omhoog te schuiven.)

We weten allang hoe massaal onze gepensioneerden doorwerken (en gelukkig maar, anders liep Nederland vast) als oppas, mantelzorger, vrijwilliger, betaald, kunstenaar, idealist enzovoort. Stemming-makende filmpjes over golfende gepensioneerden dankzij hun aanvullende pensioenen moeten in dit perspectief worden gezien als niet van toepassing.

Het basisinkomen lijkt weliswaar meer te zijn gaan leven in de samenleving, maar de meeste beslissers en grote beïnvloeders, zoals politici en CEO’s, bewegen, overwegend geld gedreven, een tegengestelde kant op. Je kunt spreken van een toenemende polarisatie rond het OBI.

Die polarisatie in de samenleving is veel breder dan het OBI en baart mij zorgen. Het wonder dat nodig is en als dat nog op tijd is (ik hoop dat niet de wal het schip zal keren), is juist een OBI dat de hoognodige kanteling kan geven in onze krakende Europese samenleving. Een OBI kan voorkomen dat we verder afglijden in de armen van populisten, demagogen en ‘stille’ profiteurs, het OBI kan dit proces zelfs keren.

Financiële onzekerheid onder burgers is een splijtzwam in onze samenleving. Steeds meer burgers zoeken begrijpelijk een toevlucht bij ieder die hen maar wil helpen. Bedenk: ‘Een volk dat voor tirannen zwicht zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht’ (Van Randwijk).

OBI pilots zijn volgens mij dus volstrekt niet nodig. Zij lijken eerder een vertragingsstrategie die tegenstanders goed uitkomt. Het is een verspilling van kostbare tijd. Het is één minuut voor twaalf.

Een fasering voor de beheerste invoering van een OBI, zoals om maatregelen te kunnen treffen bij neveneffecten, noem ik geen OBI pilot maar verstandig beleid, zoals om de samenleving ruimte te geven voor de gestage cultuurverbetering die een OBI met zich meebrengt. Die fasering kan bijvoorbeeld bestaan uit een brede invoering waarbij de AOW verandert in een basisinkomen en de leeftijd gaandeweg wordt verlaagd.

Hoe dicht bij een daadwerkelijk basisinkomen zijn we nu eigenlijk met de overvloedige hoeveelheid aan al beschikbare kennis over pilots inclusief de AOW als impliciete pilot?

Denk je voor een antwoord in hoe je de kans inschat dat het parlement instemt om de AOW te vervangen door een basisinkomen vanaf 65 jaar en om daarna gefaseerd elk jaar deze leeftijd met één jaar te verlagen. (Dan nog zou een volledige OBI invoering bijna vijftig jaar duren… )

Met het antwoord op deze vraag krijg je een goed idee van hoe ver het OBI nog verwijderd is van een brede invoering. Toch geloof ik in wonderen en in de vonk die leeft bij beslissers. Beste beslissers, nieuwe pilots maken die weg langer en staan los van de kernvraag die gaat over beschaving. Laat die nieuwe pilots dus zitten en voer met de ampele en beschikbare kennis een ‘moreel beraad’ over de vraag: Moeten we een basisinkomen invoeren? Schrijf de geschiedenis zoals je graag wordt herdacht.

Frans Vrijmoed, oktober 2018

Zie ook andere artikelen over experimenten op deze website.

Het bericht Over zin en onzin van pilots met het basisinkomen verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.