Terwijl ‘Den Haag’ afhoudend doet over het basisinkomen, groeit de belangstelling aan de basis. In veel gemeenten wordt gedacht over experimenten. Zo ook in Veldhoven, waar de PvdA een discussieavond hield over dit onderwerp.

Dinsdag 16 januari had de PvdA-Veldhoven een discussieavond over basisinkomen.
Een tiental mensen bespraken allerlei aspecten van het basisinkomen. Tegen het eind van de avond vonden ze enkele concrete stappen.

Wat is eigenlijk de ideale vorm van een basisinkomen?

Dat lijkt makkelijk: Iedereen krijgt een maandelijks bedrag genoeg om van te leven en te wonen.
Het ideale basisinkomen kent vier uitgangspunten:

• Universeel                         Het is voor iedereen, ongeacht leeftijd of afkomst.
• Individueel                        Dus per persoon, in welke samenlevingsvorm dan ook.
• Onvoorwaardelijk           Zonder verplichtingen of toetsingen van inkomen of vermogen.
• Hoog genoeg                    Voor leven en wonen en om te participeren in de samenleving.

Eenvoud maakt dit sterk met als voordeel dat er geen armoede is, geen stigmatisering en geen fraude. Maar  mogelijk is het  duur, trekt het  migranten aan en alle geld moet verdiend worden. Misschien wel door robots.
Als het lukt wordt dit een moderne verzorgingsstaat. Zou het een maatschappij kunnen worden waar menselijke ontwikkeling van meer belang is dat winst? Het blijft een keus, maar wel voor iedereen een gelijke keus.

Hoe ontstaan nu de diverse vormen van basisinkomen?

Ook in Veldhoven wordt er over nagedacht, niet alles is aanvaardbaar en uitvoerbaar. Er zijn dus praktische-, maar ook moralistische reden om over uitzonderingen van die ideale vorm na te denken.
Bij het punt, de ander vertrouwen, kom je terecht bij je mensbeeld, hoe zie de ander. Is het acceptabel dat enkelen van weinig geld rustig leven en anderen werken en meer kunnen uitgeven?
Als vrijwilligerswerk eens een sterke opwaardering zou krijgen, zou basisinkomen een logische stap zijn?
Al gauw blijkt dat elke uitzondering van de ideale vorm leidt tot meer bureaucratie of stigmatisering. Dit laat zien dat er nog veel politieke besluiten rond basisinkomen te nemen zijn.
In Nederland zijn er veel prima uitkeringen, maar ze zijn bureaucratisch, vol controles en los van elkaar.
Een basisinkomen zou deze uitkeringen kunnen vervangen of verminderen, maar dan wel zodanig dat bestaande zekerheden niet vervallen. In het politieke debat, is wel te verwachten dat ook regelingen als ‘minimum loon’ en ‘uitkering bij ziekte’, dan worden heroverwogen.

Wat blijft er dan over van dat ideaal?

Er zijn logische redenen die knagen aan dat ideaal.

• Om immigratie tegen te gaan, geeft je het alleen aan hen die minstens 5 jaar in Nederland wonen.
• Omdat scholen al betaald worden kunnen kinderen tot 18 minder krijgen.
• Meer maatwerk door het niet alleen p/p te geven maar ook per adres (bijv. € 650 p/p + € 600 per adres)
• Met deze drie beperkingen is het nog duur, maar ook het ‘geld geven al rijken’ blijft een punt. Je kunt ook een inkomensgrens stellen waarboven geen basisinkomen meer gegeven wordt. Dat heet dan: ‘Garantie-Basisinkomen’ of ‘Negatieve Inkomsten Belasting’ of ‘Basiszekerheid

Dat lijkt politiek aantrekkelijk, maar veel bureaucratie blijft dan bestaan. Deze vorm is wel financieel aantrekkelijk en is daardoor sneller realiseerbaar.
Voor 12 miljard boven de huidige 33, is dit Garantie-Basisinkomen van €800 p/p al mogelijk voor Nederland. Dat is een gering bedrag als je de voordelen en de betere toekomst hiervan overziet.
De vorm ‘Regelarme Bijstand’ heeft weinig meer met het ideale basisinkomen te maken. Het is een geselecteerde groep met weinig vrijheid van bijverdienen en het gezinsinkomen telt, niet per persoon..
Er lopen nu experimenten met ‘Regelarme Bijstand’ in een 5 tal gemeenten en vele werken daarin samen. Het betreft samen nu een 3000 personen. Deze experimenten worden bij die gemeentes, wonder wel, breed politiek gedragen. De voorbereidingen lopen al jaren, of wel experimenten zijn projecten van lange adem!
Een lastig punt, waardoor de opzet lang duurde, is dat gemeentes niet aan ‘inkomenspolitiek’ mogen doen. Er was dus toestemming van de minister nodig voor een experiment.

De omvang van de verandering

We proberen het ons voor te stellen. Een moderne verzorgingsstaat met als kern een basisinkomen, dat zal een omschakeling zijn van 5 tot 10 jaar. Behalve het aanpassen van sociale wetten is er ook een herziening van belastingen nodig. Overigens moet dat toch al, om meer het milieu te stimuleren.
De voordelen van basisinkomen zijn wel heel duidelijk, maar deze omslag is zo groot dat leiding gevende politici dit nog niet oppakken. Bovendien is er voor zoiets een brede politieke steun nodig. Die steun is nodig omdat, als het ingevoerd wordt, het een permanent karakter moet krijgen.

Te veel  is nog onvoorspelbaar

Er zijn wel duidelijke voordelen, maar die hebben zo’n brede invloed dat het CPB het nu niet goed kan berekenen. Denk aan invloed op: de arbeidsmarkt, meer ‘leven lang leren’, minder criminaliteit, minder burn-out, opvoeding, meer vrijwilligers, geen armoede, iedereen betaald zijn ziekenkosten, enz.
Geen armoedeval meer om uit de bijstand te komen maar ook geen ‘toeslagen-drempel’ meer.
Die ‘toeslagen-drempel’ raakt de grote groep middeninkomens. Die mensen merken dat er weinig overblijft van elke salarisverhoging (!) vooral doordat toeslagen voor hen vervallen.
Overigens bestrijdt basisinkomen geen topsalarissen, wel alle armoede. De VVD krijgt zijn kleinere overheid.
Het invoeren van een basisinkomen kan het beste in kleine stappen over enkele jaren.
Er zijn twee manieren:

• Of je begint met een laag bedrag en verhoogt het jaarlijks en verminderd steeds de andere uitkeringen.
• Of je begint bij ouderen en verlaag in stappen de leeftijd die in aanmerking komt. Dat is onlangs door Tros-Radar bepleit, een basisinkomen vanaf 55 jaar.

Wat is in Veldhoven realiseerbaar?

In deze periode is het zaak betrouwbare gegevens te krijgen uit de praktijk met een basisinkomen.
Dat kan door het gedrag te meten van mensen in een ‘tijdelijke nieuwe verzorgingsstaat’.  Die cijfers zijn een voorwaarde voor ander beleid. Zo’n experiment zal ook publieke belangstelling krijgen en tot politieke keuzes aanzetten.
Goede experimenten (afhankelijk van het doel) lopen een 2 jaar, omvatten een 1000 personen en hebben een deskundige opzet en metingen nodig. Het zou ook jammer zijn, dat met de vele inzet hiervoor, later niets met zekerheid aangetoond kan worden. Gezien de omvang is een regionale samenwerking nodig en dat kan.

Nog concreter

De meeste experimenten nu, richten zich op werklozen, maar wat doet basiszekerheid bij ‘werkende mensen’?
Dat is nog niet eerder onderzocht, dus dat zou unieke informatie opleveren.
Denkend aan de PvdA-missie, kwaliteit van werk en de brede betekenis van werk, sluit dit goed aan.
Bij HR en personeel management en vakbonden zijn nu verontrustende geluiden te horen.
Veel werkende mensen zitten niet goed op hun plek, er zijn te veel burn-outs en er is te weinig kans daar zelf iets aan te verbeteren. Zo komt een experiment ‘banenpool met inkomensgarantie’ ter sprake. Het is een kans om het ‘duurzaam werken’ te steunen. Op welke vragen willen we een antwoord? Op vragen als: durven werkende mensen voor een verbetering te kiezen als hen basiszekerheid wordt geboden, maar dan wel mét alle vrijheid?  Staan ze daarmee steviger tegenover hun baas? Hoeveel kiezen een omscholing? Hoeveel nemen even rust? Hoeveel gaan korter werken? En zakt dan het ziekteverzuim en burn-out?

Kort voor het eind van de discussieavond in Veldhoven werd nog gezegd dat dit experiment regionaal meer kans krijgt. De veronderstelling was ook dat als het tot een goed plan komt,  waar ook meerdere politieke partijen en werkgevers- en vakbonden achter staan, dat er dan ook geld voor dit project te vinden is. Zeker als het aansluit bij het huidige zoeken naar een ‘duurzame manier van werken’.

Er is een positieve oproep over ‘duurzaam werken’, waarin ook experimenteren wordt genoemd.
Zie ook een artikel over verschillen in de bijstand en experimenten. Het geeft aan dat er een goede wetenschappelijke aanpak nodig is.

Wie wil de voortgang van het experiment ‘Banenpool met inkomensgarantie’ volgen?
Stuur een berichtje via het contactformulier, dan blijft u van dit initiatief op de hoogte.

Hans Lindeijer, 22-1-2017

Het bericht Wat kan PvdA-Veldhoven met basisinkomen? verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.