Midden in de jaren negentig is een documentaire gemaakt over het wereldbasisinkomen, een plan van Pieter Kooistra. Wat kunnen we nu nog met zijn plan?

Pieter Kooistra bedacht ruim dertig jaar geleden het UNO-inkomen ofwel het wereldbasisinkomen. Hij schreef hierover twee boeken: Voor, als basisinkomen voor alle mensen in 1983,  en in 1993 over sociocratie en basisinkomen Het ideale eigenbelang – Een UNO-Marshallplan voor alle mensen.

Zie ook een documentaire  uit 1997:  Het ideale eigenbelang.

Zie voor meer informatie over Pieter Kooistra dit bericht uit 2011 op de website van de Vereniging Basisinkomen en de website van het Veerhuis te Varik, waar zijn kunst en zijn gedachtegoed in ere gehouden wordt. Zie ook een boekbespreking uit 1993.

Het plan van Pieter Kooistra wordt in zeer grote hoofdlijnen uiteengezet in de eerder genoemde film, maar dat biedt weinig inzicht in de uitwerking. Het plan is, naast de boeken van Pieter Kooistra zelf, duidelijker beschreven door Lisinka Ulatowska in “Het jaar 2000, Kruispunt van de mensheid. Nieuwe wegen door een wereldbasisinkomen voor alle mannen, vrouwen en kinderen”, 1995 en door Marleen Brutyn in een PDF-document van 14 pagina’s Voor een Vreedzame economie, het UNO-Wereld Marshallplan, 2013.

Uitgangspunt en plan

Een belangrijk uitgangspunt van Pieter Kooistra gaat over het begrip werk:
We zouden dus het begrip ‘werk’ niet beperkt moeten zien tot ‘betaald werk’ alleen, maar het uitbreiden met ‘onbetaald werk’ in de zin van vrijwilligerswerk voor anderen. Sterker nog, we zouden het zelfs moeten uitbreiden tot elk bezigzijn, dus ook het ‘onbetaalde werk’ voor zichzelf in de studie- of hobbysfeer.
Dat is voor degenen die nu vertrouwd zijn met het begrip basisinkomen geen verassende opvatting, maar hij noteerde dat dertig jaar geleden al. En ook:
Door de verregaande automatisering van de productie zijn wij één van de (bevoorrechte) samenlevingen, die zijn burgers voor het eerst in de geschiedenis kunnen voorzien van de primaire levensbehoeften (voedsel, kleding, woning, veiligheid). De basisprijs hiervan zou de overheid iedereen zonder enige tegenprestatie maandelijks kunnen uitkeren. Onze andere behoeften zouden we gedifferentieerd naar aanleg en voorkeur zelf moeten kunnen bepalen. 

In het plan van Pieter Kooistra krijgt IEDERE wereldbewoner (,man, vrouw, kind) jaarlijks een gegarandeerd en gelijk inkomen van 250 UNO-dollars.
Hij gaat ervan uit, dat de echte levensbehoeften van iedere wereldburger geïnventariseerd kunnen worden in een centraal computersysteem.
Hij stelt voor een centrale UNO-bank op te richten, die op grond van deze inventarisatie ieder die dat wenst een basisinkomen verschaft, dat deels in deze behoeften kan voorzien.

Als de VN op grond van voorafgaande inventarisatie het aantal wereldbewoners kent en dus ook het totaal bedrag aan tegoeden en weet wat te bestellen en bij welke bedrijven, kan er door de UNO-bank een overeenkomstige hoeveelheid extra geld gecreëerd worden. Het kan beschouwd worden als een waardevaste schepping van geld, mogelijk gemaakt door de beslissing van dat jaar in de extra wereldeconomie op grond waarvan de extra productie en consumptie in evenwicht zijn. Ieder land heeft een aandeel in die extra gecreëerde koopkracht gebaseerd op het aantal inwoners.

Door de inventarisatie vooraf zijn geen voor-investeringen nodig, dus er zijn ook geen rentekosten.

De individuele wereldburger krijgt in feite zelf geen geld in handen. De overdracht gebeurt via de levering van duurzaam geproduceerde goederen en het is de VN die beslist welke bedrijf deze duurzaam geproduceerde goederen mag leveren aan de consument-wereldburger.

Om dit te organiseren wordt elk gezin minstens eens jaar door de 2 UNO-werkers bezocht, die voor die buurt zijn aangesteld. In een persoonlijk gesprek wordt overlegd hoe hun persoonlijk UNO-tegoed het beste besteed wordt. Daaraan kunnen overigens weel voorwaarden worden gesteld, gezond, ecologisch verantwoord e.d.)
Het resultaat kan alleen het gevolg zijn van het consent (sociocratische besluitvorming) van de 3 betrokken partijen : de persoon zelf als consument, de vertegenwoordiger van de betrokken gemeenschap en de vertegenwoordiger van de gehele mensheid (UNO).
Een aantal gemeenschappen vormen samen een buurt van circa 1.000 personen, waarin basisgroepen van circa 10 volwassenen bestaan.
De besluitvorming wordt in 8 lagen geschakeld zoals bij sociocratische kringen: 10 buurten vormen samen een wijk, 10 wijken een stad of regio, enz. via provincie, staat (of staatsdeel) en statenblok naar de hele wereldgemeenschap.

Centraal principe in dit plan is dat iedere wereldburger er bij wint en, in tegenstelling met wat in bijvoorbeeld een herverdelingsplan om het basisinkomen te financieren het geval zou zijn, er niemand iets afgenomen wordt, m.a.w. dat het beantwoordt aan het all win of ieder wint principe.
Pieter besteedde veel aandacht aan de geldschepping. Daaraan heeft ook Jan Tinbergen adhesie betuigd.

Hoe kunnen we hier vandaag naar kijken

Met de ogen van nu zien we een groot aantal haken en ogen aan dit plan, vooral voor wat betreft de uitwerking.
Als de wereldgemeenschap dat echt zou willen, is er natuurlijk geld genoeg om iedere wereldburger een bedrag te geven waar hij/zijn  in zijn/haar omgeving van rond kan komen.
Maar zowel bij  het functioneren van die wereldgemeenschap als bij de uitwerking van het plan vallen wel wat kanttekeningen te maken:

• de individuele wereldburger krijgt zelf geen geld in handen, dus er is geen sprake van basisinkomen volgens de meest gangbare definities. Dat hoeft niet erg te zijn, we kunnen het gewoon UNO-inkomen noemen!
• De overdracht gebeurt via de levering van duurzaam geproduceerde goederen en het is de VN die beslist welke bedrijf deze duurzaam geproduceerde goederen mag leveren aan de consument-wereldburger. Dat wijze van regulering mogelijk zou zijn, kunnen we ons vandaag aan de dag moeilijk meer voorstellen. Het zou goed zijn de bedoelingen van Pieter nader te analyseren en te zien of die realiseerbaar zijn in een minder regulerend systeem!
• De geloofwaardigheid van de VN als krachtige organisatie is de laatste 30 jaar niet toegenomen en ook statenblokken als de EU krijgen minder voor elkaar.
  Is er een manier van invoeren mogelijk waarbij minder geleund wordt op deze instituties?
• Er is sprake van geldschepping en gesteld wordt dat dit waardevast is. Of dit economisch helemaal goed is uitgedacht is de vraag. In de discussie van vandaag over geldschepping zien we enerzijds dat banken dat bijna onbeperkt doen, anderzijds dat economen waarschuwen voor inflatie.
• Er wordt een gigantische organisatie opgebouwd door de VN met circa 30 miljoen medewerkers. Is dat nodig, werkbaar en wenselijk? Kan dit anders?
• Het jaarlijkse huisbezoek bij iedereen, is dat een idee waar we echt warm van worden?
• De systematische opbouw van de besluitvorming via sociocratische kringen, hoe regel je dat in een wereld vol instabiliteit, waarin heel groepen niet met anderen samen wensen te werken en ook nog eens grote migratiestromen plaatsvinden?
  Of moeten we maar beginnen op die plekken waar de instabiliteit wel meevalt?
• In het plan wordt veronderstel dat geen grote bureaucratie nodig is omdat via de toenemende automatisering alles eenvoudig verwerkt kan worden. Zijn we nu nog zo optimistisch over het goed werken van digitale informatiesystemen als Pieter Kooistra circa 30 jaar gelden dacht?

Deze opsomming, die ongetwijfeld geamendeerd en/of aangevuld kan worden, geeft genoeg reden tot twijfel aan de haalbaarheid van het oorspronkelijke plan.

Vraag is natuurlijk wel of we de goede elementen er niet uit kunnen pikken en het onderwerp breder dan per land apart op de agenda te krijgen.

Het UNO-inkomen en het Veerhuis in Varik

In het Veerhuis in Varik aan de Waal (waar Pieter Kooistra lang gewoond heeft) krijgen projecten en werkgroepen een plek om het gedachtegoed van Pieter Kooistra, waaronder het UNO-inkomen, invulling te geven.
In samenwerking met andere organisaties wordt geijverd voor een wereldbasisinkomen en onderzocht in theorie en praktijk welke mogelijkheden bestaan om een basisinkomen te implementeren. Het Veerhuis wil een internationaal verzamelpunt te zijn van vernieuwende ideeën op het gebied van supplementaire economie. Hierbij gaat het om het openen van nieuwe economische perspectieven, naast en in aanvulling op de huidige economie¸ waardoor mensen zelf hun levensomstandigheden kunnen verbeteren.
Overwogen wordt om activiteiten op te starten expliciet gericht zijn op het UNO-inkomen en een adequate aanpassing daarvan aan de wereld waarin we nu leven.

Reyer Brons (redactie), 13-1-2017

Deze tekst is mede tot stand gekomen dankzij bijdragen van Christina Lambrecht en Pieter Prior. Ook is dank verschuldigd aan Lisinka Ulatowska, Marielle Jansen, Marleen Brutyn en Henry Mentink  voor commentaar op een eerdere ontwerp-versie.

Het bericht Wereldbasisinkomen (UNO-inkomen), een 25 jaar oud idee verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.

Wat zou je doen wanneer je morgen een basisinkomen krijgt?
Een exploratief onderzoek naar de handelingsperspectieven van burgers die een basisinkomen krijgen, uitgevoerd door OnsBasisinkomen / Stichting MIES

De in Groningen gevestigde Stichting MIES (Maatschappij voor Innovatie van Economie en Samenleving) heeft onder het label OnsBasisinkomen een interessant exploratief onderzoek uitgevoerd.
Circa 600 mensen hebben de vraag beantwoord ‘‘Wat zou je doen wanneer je morgen een basisinkomen krijgt?’ Dit gebeurde geheel vrijwillig op basis van een bezoek aan de website OnsBasisinkomen hebben beantwoord. Hierbij merken de onderzoekers zelf op  dat de onderzoekspopulatie op basis van het feit dat burgers zich zelf hebben kunnen aanmelden als gevolg van autoselectie naar alle waarschijnlijkheid niet representatief is voor de Nederlandse bevolking in haar geheel.
Met deze beperking in het achterhoofd blijft toch sprake van een heel interessant onderzoek. Onderzoeker Joop Roebroek gaat uitvoerig in op de methode, de beperkingen en de conclusies die wel getrokken kunnen worden.
Zie voor meer informatie de speciale pagina op de website van MIES waar ook een korte en een lange versie van het onderzoekrapport uit 2015 als PDF gevonden kunnen worden.

In het kort de hoofdconclusies:

• De uitkomsten stroken in elk geval in het geheel niet met de populaire tegenwerpingen tegen het introduceren van een basisinkomen, dat het burgers lui zou maken en de lust zou ontnemen om maatschappelijk actief te zijn. Integendeel. Het verkrijgen van een basisinkomen biedt burgers blijkbaar direct en indirect veel ruimte en inspiratie om actief betrokken te blijven bij de samenleving. Meer nog, om die betrokkenheid ook naar een hoger niveau te tillen.
• Het beeld van de maatschappelijke participatie na ontvangst van basisinkomen is veelkleurig.
  Twee derde van de respondenten verwijst naar activiteiten in termen van ‘op zoek gaan naar werk of een baan’, ‘werk zoeken dat bij mij hoort’, ‘dingen doen die er toe doen’, ‘een onderneming starten’, ‘maatschappelijke waarde creëren’, ‘vrijwilligerswerk of mantelzorg doen’ en ‘studeren en een opleiding volgen’. Slechts een enkeling noemt ‘niets doen’, ‘vakantie vieren’ of ‘reizen’.

.
Lees meer op de bovengenoemde site van MIES.

Reyer Brons (redactie), 8-1-2017

Het bericht Wat zou je doen wanneer je morgen een basisinkomen krijgt? verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.

Als we het over het basisinkomen hebben, hebben we het vaak ook over de verdeling van het inkomen, over bestaanszekerheid, over vrijheid en over rechtvaardigheid. Maatstaf daarvoor is vaak de gelijkheid van inkomen. Die gelijkheid kan in een grafiek worden weergegeven met een Lorenz Curve. Voorbeeld daarvan is die van het CBS.

De groene lijn geeft aan waar het inkomen volkomen gelijk verdeeld is over alle Nederlandse huishoudens. De blauwe lijn geeft aan hoe het belastbaar inkomen verdeeld is over de huishoudens, en de rode lijn hoe het besteedbaar inkomen verdeeld is over de huishoudens.

Wat de grafiek laat zien is hoeveel procent van de Nederlandse huishoudens, op de horizontale lijn, hoeveel van het Nederlandse inkomen krijgen, zoals weergegeven op de verticale lijn. Hoe verder de lijn van de groene lijn af is, hoe ongelijker de verdeling van het inkomen. De Gini Index voor beide verdelingen zijn 40 en 32 voor respectievelijk de belastbare inkomens en de besteedbare inkomens.

Hoe zit dat bij het basisinkomen? Om te beginnen is het grote verschil dat bij het basisinkomen gaat om een individueel inkomen en niet om een inkomen per huishouden.

In de bovenstaande grafiek gaat het om zeven en een half miljoen huishouden die voor ruim een derde bestaan uit eenpersoons huishoudens en voor bijna tweederde uit meerpersoons huishoudens. Ik schat ruim twaalf miljoen mensen.

In de volgende grafiek gaat het om de verdeling van individuele inkomens waarbij alle zestien en een half miljoen inwoners meetellen. Ouderen, middelbaren en jongeren, van nul tot honderd. Omdat kinderen apart meetellen, is er een groot aantal mensen zonder inkomen.

Lorenz Curve Basisinkomen

In de grafiek met het basisinkomen staan vier verschillende lijnen. De eerste lijn is net als hierboven de groene lijn voor een gelijke verdeling van het inkomen. De tweede lijn geeft het inkomen na de verdeling van het basisinkomen weer. De derde lijn is de verdeling van het belastbaar inkomen over de individuen. De vierde lijn is het belastbaar inkomen geschoond voor overdrachtsinkomens als bijstand, AOW, uitkeringen weduwen en wezen wet, etc.

Het zal duidelijk zijn dat de buitenste lijn de verdeling van het inkomen is zonder sociale voorzieningen. Dan zijn de inkomens het meest ongelijk verdeeld. De Gini Index is in dat geval 62.

De volgende lijn geeft de verdeling van het belastbaar inkomen weer van alle individuele inkomens weer met de overdrachtsinkomens. Door die overdrachtsinkomens wordt de verdeling minder ongelijk. De Gini Index is 56.

Voegen we het basisinkomen toe dan wordt de inkomensverdeling nog gelijkmatiger. Let wel, er wordt alleen gewerkt met toevoeging van basisinkomen en betaling van inkomstenbelasting. Zaken als hypotheekrenteaftrek, arbeidstoeslag en ander voordelen en subsidies worden niet meegenomen.

Conclusie

De Gini Index als weergave van de ongelijkheid van de inkomensverdeling is niet direct bruikbaar om die van huishoudens met individuen te vergelijken. Dat is appels met peren vergelijken.

Wat wel aangetoond wordt, is dat het verschil tussen de Gini Index van het opgeschoonde inkomen en het inkomen met basisinkomen, studie-inkomen en kindinkomen na aftrek van belastingen groter is (62-41=21) dan die van het verschil tussen de Gini Index van het belastbaar inkomen en het besteedbaar inkomen (40-34=6). Zelfs relatief is het verschil groter (30%>15%).

Johan Horeman, 3 januari 2017

Dit artikel is mede geschreven in reactie op het eerdere bericht Basisinkomen tegen de armoede en de ongelijkheid (november 2016)

Het bericht Lorenz Curve en Gini Index voor basisinkomen verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.

Discussie over basisinkomen wordt vaak vertroebeld doordat verschillende oogmerken (zoals ont-bureaucratisering, vergroting vrijheid, inkomensverzekering en emancipatie) een rol spelen.
Bijgaand opmerkingen bij vele verstandige woorden her en der over het basisinkomen (en onderzoek daartoe), namelijk over oogmerken, arbeidsmarkteffecten en financiering.
Ook de beelden van de effecten op de arbeidsmarkt en over het al dan niet haalbaar zijn van de financiering verschillen per deelnemer aan de discussie.

Oogmerken voor het basisinkomen

Het basisinkomen wordt vanuit diverse invalshoeken benaderd waardoor discussie wordt vertroebeld. Gemakshalve zou men vier oogmerken bij dit instrument kunnen onderscheiden.
De eerste is terugdringing van overheidsregulering (bureaucratie) ten gunste van marktwerking, zoals bij Robin Fransman voorop staat. Ook al is minder bureaucratie mij sympathiek zal meer marktwerking inkomensverschillen vergroten, waardoor misschien meer inkomensgroei wordt behaald maar ten koste van sociale spanningen.

Een ander oogmerk is het vergroten van de individuele vrijheid, zoals bij Rutger Bregman. Ook dit is een mooi doel maar vrijheid van handelen bestaat al in de vorm van het zelfstandig ondernemen terwijl ondernemerschap met overheidssteun door het basisinkomen bijdraagt tot concurrentievervalsing.
Nog een motief is inkomensverzekering. Zo heeft Zweden in de jaren zeventig voorgesteld om aan iedere nieuwgeborene een bedrag te schenken die na 18 jaar wordt uitgekeerd en een soortgelijke fondsvorming bestaat in Alaska. Mij spreekt dit weinig aan want weinig is zeker op lange termijn.
Ten slotte is er emancipatieoogmerk: het basisinkomen als een hulpmiddel voor de individuele en sociale ontwikkeling van mensen in de loon- en uitkeringssituatie. Mij spreekt motief aan maar wat betekent het voor alle andere arbeidsmarktinstrumenten met vergelijkbaar doel (minimumloon, arbeidsbemiddeling, loonsuppleties, gesubsidieerde banen etc).
Onze werkgroep Economie van PvdA Duurzaam motiveert dat vele maatschappelijk relevante goederen en diensten nu onvoldoende geprijsd zijn en dus niet worden gerealiseerd, zoals in kunst en cultuur, ambacht en hergebruik, duurzame innovaties en in lokale economie. Uiteraard lopen dergelijke motieven wat door elkaar waardoor bezwaren uit verschillende hoeken opduiken. Een heldere lijn over wat wordt beoogd met het basisinkomen is wellicht raadzaam.

Arbeidsmarkteffecten

Praktische bezwaren tegen het basisinkomen hangen vooral samen met de potentiele negatieve arbeidsmarkteffecten, namelijk dat banen worden verdrongen door “beunhazen”; oudjes onder ons herinneren zich wellicht discussies over invoering van basisinkomen door middel van werken met behoud van uitkering en terugploegen van uitkeringen begin jaren tachtig van de vorige eeuw. Twee varianten komen in de huidige discussie vaak terug.
Een variant is dat basisinkomen wordt van bruto loon afgetrokken door belastingkorting als een uitkeringsgerechtigde een in dienst wordt genomen. Dit idee lijkt op het “terugploegen van uitkeringen” in overheidsdienst dat eerst gemeentelijk is ingevoerd en vervolgens landelijke is opgeschaald onder de naam van Melkert banen. Nu wijzen wij deze af omdat er te weinig reguliere banen uit voortkwamen. In de particuliere sector is deze variant niet ingevoerd omdat men vreesde (mijn inziens terecht) dat werkgevers de werknemers zouden ontslaan om de uitkeringsgerechtigden in dienst te nemen, belastingvoordeel innen en dan weer te ontslaan.
Een ander variant is dat de uitkeringsgerechtigden het basisinkomen als een soort “rugzakje” kunnen gebruiken om een baan te zoeken of te ondernemen. Mij lijkt dit een mooie variant van het werken met behoud van uitkering (in enkele gemeenten al beproefd in de jaren tachtig) mits met bescherming op de arbeidsmarkt, zoals strakkere ontslagregelingen en boetes voor concurrentievervalsing, maar een juridisch dichtgetimmerd stelsel is geen sinecure.
Alle betere varianten zijn uiteraard bijzonder welkom in discussie want gevolgen van het basisinkomen voor de arbeidsmarkt verdienen aandacht. Misschien is het huidig beleid in enkele gemeente –oogje dichtknijpen voor gedrochten van de participatieweg- zo slecht nog niet.

Financiering

Na vele discussies over de financiering van het basisinkomen acht ik de financiering niet het grootste invoeringsprobleem want er verandert weinig ten opzichte van het huidige stelsel van kinderbijslag, bijstand en AOW (tenzij men hoge uitkeringen wil). Het wegnemen van belastingvrijstellingen die ongelijkwaardigheid qua inkomen en omzet vergroten of milieuvervuiling stimuleren zijn voldoende om het verschil met het basisinkomen te dekken.

Wellicht belangrijker dan het overheidsbalans zijn de gedragseffecten als gevolg van het basisinkomen, bijvoorbeeld dat een deel van werknemers het basisinkomen verkiest boven zwaar en ongezond werk waardoor de overheidskosten stijgen (ook al gaan deze werknemers op inkomen achteruit) of omgekeerd dat het basisinkomen innovaties stimuleert waarmee economisch impuls wordt gegenereerd.

Tot slot

“Geen gezeik, iedereen rijk”: daar voel ik veel voor. Als men onderzoek wil (laten) doen of een boek schrijven dan zijn de genoemde aspecten relevant. Inventarisaties zijn her en der al te vinden.

Yoram Krozer, 31 december  2016

Het bericht Basisinkomen: oogmerken, arbeidsmarkteffecten en financiering verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.

Willem Gielingh

Willem Gielingh, Rutger Bregman

Alexander de Roo

Reyer Brons

Florie Barnhoorn