De Basiseuro, een mogelijkheid voor een Basisinkomen of een Basisbeurs?

Laten we een alternatief geldcircuit in Nederland maken met als doel dat iedere landgenoot maandelijks een bedrag aan Basiseuro’s heeft dat voorziet in de levensbehoefte.
Dat is niet al te moeilijk te realiseren en het kan grote voordelen bieden, ook voor de overheid.

In de reeks artikelen over basisinkomen en blockchain deze keer een bijdrage over een (om te beginnen) in Nederland in te voeren alternatieve munt, de Basiseuro. Dit kan geregeld worden via een nieuwe bank, de NeBa (Nederlandse Basisbank) of mogelijk via een blockchain.

Samenvatting:
Er komt een Nederlandse Basisbank met een eigen geldcircuit voor een Basisinkomen in digitale Basiseuro’s, die naast de Euro in Nederland door iedereen wordt geaccepteerd. Deze biedt de mogelijkheid voor de overheid om een basisinkomen bijzonder snel te realiseren met voordelen voor alle partijen. Basiseuro’s blijven circuleren en kunnen niet (of met beperkingen) wegstromen uit de Basisbank. Het Basisinkomen kan betaald worden in Basiseuro’s.
Een voor de overheid efficiëntere variant is een Basisbeurs, waarbij de Basisbank maandelijks enkel het burgersaldo hoeft aan te vullen tot aan het basisinkomen niveau.

De Nederlandse Basisbank en de Basiseuro.

De Basiseuro (BE) is een digitale munt die door de overheid via de Nederlandse Basisbank (NeBa) wordt uitgegeven in een eigen geldcircuit en die bij uitgifte evenveel waard is als de Euro (€).
De basiseuro heeft bij uitgifte de waarde van een normale euro maar is intrabancair, dus kan enkel van eigenaar wisselen binnen de NeBa en niet worden overgeboekt naar een andere bank.
De NeBa is van de overheid en de BE is uitsluitend digitaal. Iedere Nederlandse burger en iedere Nederlandse rechtspersoon heeft recht op een gratis BE-rekening met betaalpas.
Geen enkele NeBa rekeninghouder mag een negatief BE saldo hebben. Er wordt geen rente betaald over saldi in BE.
De technologie voor het basiseuro circuit kan de bewezen, deels door de overheid gefinancierde, door STRO ontwikkelde open source software van Cyclos zijn. Cyclos is software die geldadministratie automatiseert. De software stelt een bedrijf, instelling in staat om ‘bank’ te zijn. Wat in essentie betekend rekeninghouders hebben en de transacties op hun tegoeden administreren. Via alle bekende digitale kanalen. Na het installeren en inrichten van de software op de internet infrastructuur kan de instelling dus meteen aan de slag.

De apparaatskosten van de NeBa kunnen zeer beperkt blijven omdat de rol beperkt is tot het uitvoeren van betalingstransacties en het bijhouden van saldi.
De grootste technologische aanpassing in de samenleving is het zorgen dat, voor onderlinge – en balietransacties, burgers een app installeren op hun mobiele telefoon om te kunnen betalen met hun NeBa betaalpas en/of dat de ontvanger van de BE’s een daarvoor geschikt PoS apparaat heeft.

De acceptatiegraad van de Basiseuro in Nederland zal heel hoog zijn omdat de hele overheid inclusief gemeenten, belastingdienst en CJIB onvoorwaardelijk de Basiseuro garandeert en accepteert.
Inkomsten en andere transacties zijn op dezelfde wijze onderhevig aan het fiscale regime als de Euro.
Wisselen Basiseuro’s naar Euro’s (of andere valuta) kan nodig zijn (eventueel onder nader te bepalen condities), om bijvoorbeeld een zwart geld circuit te vermijden. De wisselkoers zal vermoedelijk onder de gewone Euro liggen vanwege de interbancaire beperking voor het gebruik van de Basiseuro, afhankelijk van de verdere uitwerking.

Het bovenstaande kan in principe uitgebreid worden naar andere landen, bijvoorbeeld de Eurozone of zelfs de hele wereld.
Dat heeft voor- en nadelen en brengt complicaties met zich mee. In dit artikel kiezen we bewust voor bewust voor de eenvoudige variant zonder internationale complicaties en de discussie daarover.

Onderstaand wordt eerst een variant behandeld van basisinkomen zonder middelentoets conform de kenmerken die de Vereniging Basisinkomen (VBi) aan basisinkomen toekent.
Daarna volgt een variant die wellicht gemakkelijker gefinancierd kan worden, onder de naam Basisbeurs (niet te verwarren met de in 2015 afgeschafte basisbeurs voor studenten).

Een Basisinkomen in Basiseuro’s

In deze variant ontvangt iedere burger vanaf zijn 18^e jaar maandelijks van de NeBa op zijn BE-rekening een bedrag, bijvoorbeeld BE 1.000. De verzorgers van kinderen krijgen per kind bijvoorbeeld BE 300. De hoogte van de bedragen en de leeftijdsgrens kunnen anders gekozen worden, in deze bijdrage gaat het om het principe.
In deze variant kan de overheid desgewenst Euro’s inwisselen voor Basiseuro’s en omgekeerd.
De invoering zou bijvoorbeeld op twee verschillende manieren kunnen:

Een soort monetaire financiering door de basisbeurs in BE additioneel te verschaffen. Bij de berekeningen voor het sociale vangnet wordt wel rekening gehouden met deze extra inkomsten, maar zodanig dat niemand minder krijgt dan nu. De ontwikkeling van het loongebouw wordt aan de markt overgelaten.
Een belangrijk deel van de zo beschikbaar komende extra middelen wordt hierbij door de overheid terug gehaald door verhoogde belastinginkomsten.
Het risico van inflatie door monetaire financiering kan indien nodig verkleind worden door maandelijks alle saldi in BE met bijvoorbeeld 1% te verminderen. Dit betekent dat er een bovengrens aan het aantal circulerende Basiseuro’s zit (theoretisch maximaal 100 keer de maandelijks uitgifte).
Verlaag bij invoering de uitkeringen, toeslagen, heffingskortingen en aftrekposten voor iedereen met in totaal het bedrag van het basisinkomen, maar maximaal zo dat niemand er op achteruit gaat.
Dit lijkt erg op de systematiek van financiering die is beschreven in de nota Basisinkomen: haalbaar en betaalbaar en in de meeste varianten van de Rekentool van de VBi.

Tussenvarianten zijn uiteraard ook mogelijk.

Voor beide manieren zou ook overwogen te worden de invoering gefaseerd te doen. Begin bijvoorbeeld met BE 100 per maand en verhoog dat elk jaar met BE 100 totdat het gewenste bedrag is bereikt. Of zet eens in de paar jaar een stap van een paar honderd BE extra.

Een Basisbeurs als basiszekerheid

Een andere variant is een Basisbeurs van bijvoorbeeld BE 800 die de NeBa maandelijks garandeert voor elke volwassen Nederlander. De beurs is bedoeld hoog genoeg te zijn om de hele maand te kunnen voorzien in de basis levensbehoefte exclusief woonlasten.
Werkgevers hebben het recht het nettosalaris van een werknemer (die fulltime werkt) maximaal voor BE 800 in Basiseuro’s te betalen, de rest moet met normale Euro’s.
Indien het BE-saldo van een volwassen burger op de eerste dag van de maand onder het niveau van BE 800 staat, vult de NeBa het tekort zonder nadere voorwaardelijk aan.

Elke hoofdbewoner van een woning die de woonlasten daarvoor moet opbrengen zou daarnaast recht hebben op een maandelijkse woonbijdrage van maximaal € 800. De huurtoeslag en de hypotheekrenteaftrek kunnen hiermee geheel of gedeeltelijk vervallen. Dit valt verder buiten de Basisbeurs als zodanig.

De Basisbeurs is geen basisinkomen zoals de VBi dat omschrijft, maar lijkt op de bestaanszekerheid die Rutger Bregman tegenwoordig propageert en op de garantie-toeslag zoals genoemd in Basisinkomen, soorten en terminologie. Het lijkt ook een beetje op het duaal basisinkomen dat Michiel van Hasselt heeft voorgesteld.

De basisbeurs is een voor de overheid goedkope oplossing omdat elke Nederlander financiële basiszekerheid krijgt zonder dat dit veel hoeft te kosten. Voor burgers die al voldoende Euro’s hebben kan de basisbeurs een potje achter de hand zijn of gebruikt worden om basiskosten mee te betalen waardoor extra bestedingsruimte ontstaat in Euro’s.
Werkgevers met een BE-saldo mogen daarvan de eerste 800 van elk salaris in BE betalen, voor zover hun BE-saldo reikt.
De overheid kan met de basiseuro’s miljarden gewone euro’s besparen op diverse uitkeringen zoals de bijstand.

De basiseuro’s worden in deze variant door de NeBa gecreëerd in een gesloten circuit. De inschatting is dat NeBa daardoor gemiddeld 4 x het totaalbedrag aan basisbeurzen nodig heeft. Want Basiseuro’s kunnen niet naar andere banken worden overgemaakt en vloeien dus niet weg maar stromen steeds weer terug naar de BE-rekeningen van de burgers door vooral transacties en salaris. Al binnen een jaar zal de basiseuro zo rouleren dat er enkel nog bij uitzondering aanvullingen nodig zijn voor basisbeurs tekorten. Mede omdat de basiseuro geen rente kent en niet kan worden overgeboekt naar andere banken zullen rekeninghouders hun basiseuro’s in de regel zo snel mogelijk weer willen uitgeven.
Uiteraard zal er wel voor gezorgd moeten worden dat creatieve constructies om Basiseuro’s op te potten of anderszins het circuleren te ontregelen, voorkomen moeten worden. Bijvoorbeeld met een maximum saldo voor rekeninghouders, boven dat saldo vloeit het geld terug naar de Basisbank. De basiseuro is om van te leven en niet om te sparen of beleggen.

Een berekening:
De basisbeurs is BE 800.
Als voor 13,5 miljoen volwassen Nederlanders een basisbeurs wordt klaargezet is dat: 13.500.000 x 800 = 10.800.000.000 of BE 10,8 miljard.
Na verviervoudiging voor de circulatietijd betekent dit dat met de basisbeurs voor ongeveer 44 miljard aan extra eurowaarde in omloop komt in de vorm van BE.
De Basisbeurs drukt buiten deze eenmalige 44 miljard derhalve niet op de staatsbegroting. Integendeel. Zij levert de overheid onder de streep veel op omdat de sociale zekerheid momenteel rond € 60 miljard per jaar kost en bijvoorbeeld de helft daarvan kan worden vervangen door BE. Van deze besparing kunnen alle woontoeslagen in € worden betaald.

Een extra inkomen in Euro’s blijft voor burgers belangrijk voor internationaal gebruik zoals een vakantie in het buitenland en voor beleggen en/of sparen. Grote uitgaven zoals voor een huis of auto kopen blijven gewoon in Euro’s omdat de Neba geen BE leningen verstrekt en BE saldi niet aanvult boven het niveau van een basisinkomen.

Effecten Basisbeurs

Wat zijn de gevolgen zijn van de basisbeurs voor regulier betaald werk? Mogen werkgevers bijvoorbeeld het salaris van medewerkers verlagen dankzij de basisbeurs? Het antwoord is nee, omdat zij het salaris ook deels in BE mogen betalen en de NeBa dat gedeelte mogelijk die maand niet hoeft aan te vullen.
De Neba heeft een opkooploket waar burgers hun BE naar kunnen overboeken en dan van de Neba op hun gewone eurorekening € krijgen gestort (tegen betaling van een vaste premie van bv 10%).
Op het gebied van pensioen verandert mogelijk weinig. De overheid kan de AOW deels gaan betalen in BE en daarmee een forse besparing in € realiseren.

De Basisbeurs kan snel en vrij eenvoudig worden opgezet zonder complexe reorganisaties.
UWV en gemeentelijke loketten voor werk en inkomen kunnen gewoon doorgaan, dan als echte service providers – zonder drang of dwang.
Want de basisbeurs regelt geen werk. Dus alle actoren voor werk, vakbonden, polderoverleg, gaan wel een nieuwe tijd in van meer economische zekerheid maar werk blijft even belangrijk als nu, voor organisaties, de samenleving en voor de werknemers zelf.

Alternatieve munt en blockchain

Hierboven is eerst de Basiseuro als alternatieve munt geïntroduceerd en is met enkel varianten aangegeven hoe dat zou kunnen werken.
Beschreven is een redelijk vertrouwde uitwerking met een speciaal daarvoor werkende bank met beperkte taken, de NeBa.
Het is denkbaar deze bank niet echt fysiek te bouwen, maar voornamelijk digitaal met bijvoorbeeld Cyclos software of een algoritme dat de taken die aan de bank zijn toegedacht automatisch regelt, bijvoorbeeld via een blockchain. Als dat kan, maakt het de uitvoering veel goedkoper. Blockchain roept natuurlijk wel vragen op wie de baas van dat algoritme is, of dat al dan niet aangepast kan worden en hoe veilig het is.

Een vraag de andere kant uit is of het wel gewenst is te werken met een alternatieve munt. Met enige aanpassingen kunnen de beschreven varianten ook uitgevoerd worden via gewone Euro’s. Zolang de wil ontbreekt om die voorkeurrichting van basisinkomen in te slaan (omdat mensen ‘moeten werken voor hun geld’) , is het maar de vraag of er wel bereidheid is om dat via een alternatieve munt te regelen. Maar de noodzaak om bestaanszekerheid beter te regelen in de razendsnel transformerende wereld van nu, is levensgroot aanwezig en neemt alleen maar toe.

Frans Vrijmoed en Reyer Brons, 27 februari 2018

Zie ook:

Het bericht De Basiseuro, een mogelijkheid voor een Basisinkomen of een Basisbeurs? verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.