Voor een betere samenleving zijn vier kernwaarden belangrijk: vrijheid, gelijkheid, welzijn, eenvoud.
Een basisinkomen kan  bijdragen leveren aan deze de kernwaarden en daarmee aan ontwikkelingen naar een betere samenleving.

Een betere samenleving moet naar mijn mening gestoeld zijn op vier na te streven maatschappelijke kernwaarden: vrijheid, gelijkheid, welzijn, eenvoud.
Deze waarden zijn niet onafhankelijk van elkaar, want ze kunnen elkaar versterken of elkaar verzwakken. Een paar voorbeelden: ongelijkheid beperkt de vrijheid en het welzijn van minder bedeelden, complexiteit werkt negatief uit op de drie andere waarden.
Deze waarden zijn stuk voor stuk doorslaggevend voor het levensgeluk van mensen. En voor wie de economie belangrijk vindt: ze zijn ook bevorderlijk voor een hoogwaardige economie.

Vrijheid

Met vrijheid is het in ons deel van de wereld wat beter gesteld dan in veel andere delen van de wereld. Desondanks is er nogal wat onvrijheid. Die wordt veroorzaakt door toenemende regeldruk van overheden, door toenemende belastingdruk, door de marktmacht van grote bedrijven, door allerlei bevoegdheden van instanties om zich met ons leven te bemoeien, door de grote bevolkingsdichtheid.
Het legt een loden deken over de samenleving, terwijl volstaan zou kunnen worden met een donzen dekbed.

Gelijkheid

Ook met de gelijkheid lijkt het in ons deel van de wereld wat beter gesteld dan in veel andere delen, maar de ongelijkheid die er feitelijk is overschaduwt dat nogal.
Vermogenden worden bevoordeeld boven gewone burgers, grote bedrijven krijgen voordelen die kleinere bedrijven moeten ontberen, allochtonen krijgen minder kansen op de arbeidsmarkt en dat geldt ook voor ouderen, via de media wordt een klein aantal mensen bediend met veel aandacht en krijgen anderen nauwelijks kans om van zich te laten horen, kinderen van hoger opgeleiden krijgen meer kansen dan kinderen van lager opgeleiden, etc.
Dat bevordert allemaal de ongelijkheid. Wie aan de goede kant zit krijgt steeds meer kansen, wie aan de verkeerde kant zit krijgt steeds minder kansen.

Welzijn

Ook met het welzijn zou het een stuk beter kunnen.
De zorg voor ouderen is niet optimaal, in veel wijken is het onveilig, er is verdeeldheid tussen bevolkingsgroepen, de huisvesting schiet hier en daar tekort, het milieu wordt te zwaar belast, armoede voorkomt deelname aan allerlei plezierige activiteiten, goed nabuurschap is niet altijd aanwezig, de bureaucratie veroorzaakt nogal wat problemen.
Dat alles veroorzaakt voor velen een lagere kwaliteit van leven dan mogelijk zou zijn.

Eenvoud

De samenleving is enorm complex geworden en daar lijkt geen einde aan te komen.
Regelgeving dijt alleen maar uit, de overheid doet weinig aan beleidsbeëindiging, bedrijven brengen steeds meer ingewikkelde producten en diensten op de markt, het internet biedt veel nuttige informatie maar brengt ook veel verwarring en desinformatie teweeg, mensen willen veel beleven wat leidt tot toenemende drukte en een slechter milieu, globalisering brengt veel onrust teweeg.
Met al die complexiteit wordt de samenleving steeds minder transparant en steeds meer een doolhof waar je makkelijk de weg kwijtraakt, met alle negatieve gevolgen van dien

Een toekomstbeeld

Een ideaal leven leiden heeft per persoon een verschillende inhoud. Een samenleving die ruimte biedt om een ideaal leven na te streven zal geen onnodige belemmeringen opwerpen en bovendien proberen dat zo veel mogelijk te faciliteren.
Dat houdt nogal wat in: kansen bieden in het onderwijs plus herkansingen, levenslang leren mogelijk maken, de toegang tot de arbeidsmarkt optimaliseren, bevorderen van een gezonde levensstijl, duurzaamheid bevorderen, voorkomen van armoede, geen artefacten mogelijk maken die ongelijkheid bevorderen, kleinschaligheid waar het kan en grootschaligheid alleen als het echt niet anders kan, veiligheid in woonomgeving en werkomgeving, ruimte voor experimenten, het belang van geld waar mogelijk beperken, voldoende woonvoorzieningen, mensen met gebreken kansen bieden, en nog wel meer.
Daar zit eigenlijk niets nieuws bij. Maar net als bij de kernwaarden van de Franse revolutie komt dit in onze huidige samenleving niet uit de verf. Sterker nog, het lijkt wel alsof sommige ontwikkelingen juist de andere kant op gaan, zoals: nauwelijks herkansingen meer in het onderwijs, arbeidsmarktregels die de toegang juist beperken, belastingen en subsidies die ongelijkheid bevorderen, te weinig sociale huur, economische groei ongeacht de maatschappelijke nadelen, afbraak van voorzieningen die de kwaliteit van leven ondersteunen.
Het gaat er dan ook om een ontwikkeling op gang te brengen die ons wel de goede kant op leidt. Invoering van een basisinkomen kan daar een belangrijke impuls aan geven.

Basisinkomen

Een basisinkomen voor alle legale inwoners kan de volgende bijdragen leveren aan bovengenoemde kernwaarden en daarmee aan ontwikkelingen naar een betere samenleving.

Mensen worden niet langer gedwongen tot activiteiten die ze liever niet zouden ondernemen. Ze kunnen bijvoorbeeld besluiten om geen betaalde arbeid te verrichten. Of geen arbeid te accepteren die ze niet leuk vinden. Of te kiezen om minder uren te gaan werken.
Daarmee wordt (onder meer): veel ruimte geschapen voor vrijwilligerswerk, nutteloze arbeid teruggedrongen, ziekte als gevolg van vervelend werk vermeden, negatieve druk van uitkeringsinstanties opgeheven, ruimte geschapen voor het volgen van opleidingen en stages.
Mensen kunnen ook besluiten om niet te gaan werken en te kiezen voor een relatief sober bestaan zonder de dreiging om zelfs dat te verliezen. Tegenstanders van het basisinkomen vinden dit (naast de vermeende onbetaalbaarheid) de belangrijkste reden om tegen het basisinkomen te zijn. Zij veronderstellen daarbij dat velen hiervoor zullen kiezen, zeker als het basisinkomen niet al te laag is. Het zou overigens best kunnen dat de arbeidsparticipatie juist toeneemt omdat er allerlei werk mogelijk wordt gemaakt dat momenteel te duur is.
Hoe dan ook, mensen krijgen veel meer vrijheid om het leven te leiden dat ze zouden willen leven.

De sociale ongelijkheid wordt met het basisinkomen niet opgeheven, maar wel verminderd. Als het niet te laag is, gaat er een nivellerende werking van uit in die zin dat er een duidelijke ondergrens komt aan het inkomen, waardoor de verhouding met hogere inkomens wat minder scheef wordt. Hier zit ook het tweede belangrijke bezwaar bij tegenstanders, namelijk dat het volgens hen onbetaalbaar wordt voor de hogere inkomens omdat de belastingen sterk omhoog zouden moeten. Echter, als de invoering van het basisinkomen gepaard gaat met een verstandig pakket aan aanpalende hervormingen, hoeft de belastingdruk per saldo niet omhoog en zijn er voor de middeninkomens zelfs voordelen mogelijk.
Daarenboven, en dat is belangrijker, krijgen mensen meer kansen om op te klimmen. Je kunt makkelijker van baan of zelfs van vak veranderen, je kunt via (onbetaalde) stages makkelijker uitproberen waar je je in thuis voelt, ook met een kleine baan kun je je positie al verbeteren, via vrijwilligerswerk bouw je netwerken op waarmee je verder kunt komen, je kunt makkelijker proberen voor jezelf te beginnen, je kunt een tweede opleiding gaan volgen, etc.

Het niveau van welzijn krijgt met het basisinkomen een positieve impuls. Er komt meer ruimte voor: mantelzorg en buurtwerk, deelname aan allerlei vormen van vrijetijdsbesteding, opdoen van leerervaringen, vrijwilligerswerk, ontwikkelen van een gezonde levensstijl, etc.
Daarnaast wordt de inhoud van het werk voor velen verbeterd, omdat er meer ruimte komt om te kiezen voor het werk wat je goed ligt, wat goed is voor de productiviteit en waarmee ook het ziekteverzuim wordt verminderd.
Verder worden mensen na verloop van tijd minder geconfronteerd met allerlei nutteloze producten/diensten en overbodige bureaucratie. Dat scheelt een hoop vervelende ervaringen en zal ook goed uitpakken voor het milieu.
Ook de criminaliteit zal op een lager niveau komen. Dat scheelt een hoop andere vervelende ervaringen.

De complexiteit van de samenleving wordt alleen al sterk verminderd als het basisinkomen alle bestaande sociale zekerheid gaat vervangen. Maar ook aanpalende maatregelen zoals op het gebied van belastingen, arbeidsrecht, subsidies, huisvesting, studiefinanciering, zorg kunnen bijdragen aan een verdere vermindering van de complexiteit.
Daarnaast zal het terugdringen van overbodige arbeid en nutteloze producten/diensten in het bedrijfsleven een grote bijdrage leveren aan het vereenvoudigen van de samenleving.
Het wordt zo makkelijker om de weg te vinden in de samenleving. Die weg is voor iedereen anders, maar het wordt wel iemands eigen weg, niet de weg die door anderen wordt gewezen en die nogal eens een dwaalweg blijkt te zijn. Het verminderen van allerlei verkeerde keuzen levert op zichzelf al een enorm maatschappelijk rendement op.
Een ander aspect is dat voor velen de keuze voor een in materieel opzicht betrekkelijk sober maar wel zeker bestaan wordt geopend, waarbij geen voortdurende strijd behoeft te worden aangegaan om overeind te blijven. Dat zal voor velen een aantrekkelijke optie zijn, die op allerlei eerdergenoemde punten, zoals bijvoorbeeld het milieu, gunstig uitpakt.

Conclusie

Het basisinkomen heeft een gunstige invloed op de kernwaarden van een zozeer gewenste samenleving. Zelfs als het daarbij zou blijven is het al de moeite waard, maar verondersteld mag worden dat het gaat doorwerken op andere beleidsdomeinen. Het zou bijvoorbeeld een gunstige invloed kunnen hebben op het financiële systeem (dat drijft op de dynamiek van schulden), op de netto welvaart (het bnp gaat wellicht wat achteruit, wegens het wegvallen van nutteloze arbeid c.q. allerlei overhead, maar de nettowaarde van het bnp gaat er dan behoorlijk op vooruit), op de economische groei (de uurlonen kunnen omlaag, terwijl de productiviteit stijgt), maatschappelijke dienstverlening in georganiseerd verband kan worden ingezet om allerlei knelpunten in de samenleving op te lossen, bouwen van een eigen huis kan worden gefaciliteerd, het functioneren van de democratie kan worden verbeterd, etc.
Door het basisinkomen kunnen ook allerlei maatschappelijke experimenten makkelijker op gang komen, waarmee hopelijk een permanente stroom van maatschappelijke innovaties op gang wordt gebracht.

Het is mooi om te mijmeren over een toekomstbeeld, maar alleen daarmee kom je er niet.
De invoering van een basisinkomen is dermate ingrijpend, dat alleen grondig onderzoek kan laten zie of en hoe dat kan gebeuren.
Vandaar dat het NPI een concept onderzoekprogramma heeft opgesteld, dat op 16 oktober ’s-middags in Nieuwspoort ter discussie staat in een symposium.
Wie daarbij wil zijn kan zich aan melden via BASISINKOMEN VRAAGT RATIONELE AFWEGING

Peter van Hoesel, 18 september 2017
Geplaatst door Reyer Brons

Het bericht Een betere samenleving met een basisinkomen verscheen eerst op Vereniging Basisinkomen.